جامعه ایرانی– می‌خواهد رئیس شواری امنیت باشد اما همین ریاست هم انگار برای جا نماندن از سلف‌اش انجام می‌شود. دونالد ترامپ که از همان روزهای نخست آغاز ریاست جمهوری تلاش کرده از باراک اوباما، رئیسجمهور سابق آمریکا جا نماند، علاوه بر نابود کردن دستاوردهای او، هر اقدام شاخصی که او داشت را یک به یک تقلید کند. برعهده گرفتن ریاست نشست شورای امنیت سازمان ملل هم احتمالا یکی از همان اقدامات است و محور قرار دادن «ایران» حربه‌ای برای جلب بیشترین توجه.
حقوقدان بین‌المللی موسسه عالی مطالعات بین‌المللی ژنو معتقد است ترامپ در این جلسه نمی‌تواند از اجماع فراگیر علیه ایران بهره‌برداری کند و این نشست را فرصتی طلایی برای ایران می‌داند تا هم استدلال‌هایش را علیه آمریکا مطرح کند و موضوع نقض قطعنامه ۲۲۳۱ را از تریبون شورای امنیت به گوش همه برساند. رضا نصری در گفت‌وگو با هفته نامه «صدا» تاکید کرد که محمدجواد ظریف بهترین گزینه برای نمایندگی ایران در جلسه چهارم مهر خواهد بود چراکه موثرترین فرد برای رویارویی با ترامپ محسوب می‌شود.
اهمیت نشست شورای امنیت به ریاست ترامپ چیست؟
اهمیت آن در این است که این اولین باری است که یک نماینده از ایران و رئیسجمهور آمریکا در یک تریبون عمومی مستقیماً رو در روی هم قرار می‌گیرند. در نتیجه، این یک اتفاق تاریخی است که توجه پایتخت‌های جهان و افکار عمومی را به طرز بی‌سابقه‌ای به خود جلب خواهد کرد.
این نشست چه خروجی می‌تواند داشته باشد؟
از نظر حقوقی، این نشست به صدور قطعنامه یا بیانیه منتهی نخواهد شد. اما از نظر سیاسی، خروجی آن بستگی به کیفیت اظهارات و شیوهٔ ارائه آن توسط ایران و آمریکا دارد. با توجه به بی‌اعتباری دولت و شخص آقای ترامپ – و فضایی که بر اثر عهدشکنی‌های او در سطح بین‌المللی ایجاد شده – بعید است او بتواند از این جلسه برای ایجاد یک اجماع فراگیر علیه ایران بهره‌برداری کند. اما برای ایران، تشکیل این جلسه یک فرصت طلایی است تا هم استدلال‌هایش را علیه آمریکا مطرح کند و موضوع نقض قطعنامه ۲۲۳۱ را – که مورد نظر رهبری هم بوده – از تریبون شورای امنیت مطرح کند و هم برای رفع مشکلات «پیشنهاد» ارائه دهد. از آنجا که موضع حقوقی و اخلاقی ایران بسیار برتر از موضع آمریکاست، معتقدم این جلسه یک فرصت استثنایی است که باید از آن استفاده کرد.
تا چه اندازه ممکن است سایر اعضا در این نشست با ترامپ همراهی کنند؟ پیش از برگزاری نشست قبلی شورای امنیت برای محکوم کردن ایران به دلیل حمله موشکی که از یمن به عربستان صورت گرفته بود، ترامپ میهمانی ناهاری را در واشنگتن برگزار کرد تا روی نظر اعضای شورای اثر بگذارد اما عملاً نشست شورای امنیت در مورد ایران خروجی نداشت.
با توجه به اینکه موضوع جلسه «نقض حقوق بین‌الملل از جانب ایران» است – و با توجه به اینکه آمریکا خود به بدترین شکل مرتکب نقض برجام و نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شده – بعید می‌دانم آقای ترامپ بتواند به آسانی فضای شورای امنیت را به نفع خود سامان‌دهی کند. ممکن است برخی دولت‌ها به صورت گذرا نسبت به برنامه موشکی ایران و مسائلی از این قبیل اظهار نگرانی کنند، ولی قطعاً نمی‌توانند به راحتی در جلسهٔ شورای امنیت بنشینند و نقض برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ و اعمال تحریم‌های غیرقانونی علیه شرکت‌های اروپایی و چینی و روسی و غیره را نادیده بگیرند. آمریکا امروز در پایین‌ترین سطح از اعتبار و احترام قرار دارد.
حضور ایران و رویکردش در این نشست باید به چه شکل باشد؟ عده‌ای معتقدند حسن روحانی باید به نمایندگی از ایران در این نشست حضور پیدا کند و نیکی هیلی، سفیر آمریکا در سازمان ملل نیز اخیراً از این امر استقبال کرد.
معتقدم با توجه به جنبهٔ «رسانه‌ای» این جلسه، و با توجه به شخصیت ناپایدار و غیرقابل پیش‌بینی آقای ترامپ، مؤثرترین فرد برای رویارویی با او آقای دکتر ظریف خواهد بود. دکتر ظریف هم به زبان انگلیسی مسلط است و می‌تواند بدون واسطه با افکار عمومی آمریکا و جهان ارتباط مستقیم برقرار کند؛ هم با حساسیت‌های فرهنگی آمریکا و عرف و ظرافت‌های دیپلماتیک آشناست و می‌تواند در صورت لزوم با حضور ذهن به لفاظی‌های آقای ترامپ پاسخ دهد؛ هم آئین‌نامه داخلی شورای امنیت را خوب می‌شناسد و می‌تواند با استناد به آن در صورت نیاز نسبت به یک موضوع اعتراض کند و با زبان «فنی» موضع بگیرد؛ و هم تجربه و کارنامه بسیار درخشانی در حضور در چنین جلساتی در شورای امنیت دارد. هنوز سخنرانی معروف او در سال ۲۰۰۶ در شورای امنیت موضوع بحث و تدریس در دانشگاه‌های حقوق و روابط بین‌الملل است. علاوه بر این‌ها، رفتارهای نامتعارف، نمایشی و غیرقابل پیش‌بینی آقای ترامپ به نحوی است که احتمالاً آقای روحانی ریسک مواجهه با او را قبول نخواهد کرد.
یک روز قبل از این نشست حسن روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل سخنرانی دارد، این سخنرانی تا چه اندازه می‌تواند نشست شورای امنیت را تحت‌الشعاع قرار دهد؟
هم سخنرانی آقای روحانی و هم سخنرانی آقای ترامپ در مجمع عمومی بر فضای جلسهٔ شورای امنیت تأثیر خواهد گذاشت. البته معتقدم چه در مجمع عمومی و چه در شورای امنیت، موضع ایران نباید صرفاً محدود به تخطئه دولت ترامپ و «رجزخوانی» باشد. اظهارات ایران باید بیش از هر چیز حاوی «راه‌حل» و پیشنهادات منطقی، حقوقی و واقع‌بینانه برای حل مسائل منطقه‌ای باشد تا از یک سو نشان دهیم ایران به عنوان یک بازیگر مؤثر و سازنده در صحنهٔ بین‌الملل حضور یافته است و از سوی دیگر هزینهٔ مقابله بی‌منطق و کورکورانه با ایران را برای آمریکا و همدستانش بالا ببریم.
اشتیاق ترامپ برای دیدار با آقای روحانی بسیار بالا است و آن را بارها مطرح کرده، آیا ممکن است طرح یا برنامه‌ای برای دیدار با روحانی در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل داشته باشد.
ممکن است تغییر موضوع جلسه شورای امنیت به موضوع «ایران» و حضور آقای ترامپ در جلسه، خودش برنامه‌ای برای دیدار با آقای روحانی یا غافل‌گیر کردن او باشد! البته اگر فضای داخلی «عادی»تر بود و جناح‌های سیاسی از هر حرکت رئیسجمهور برای تخطئهٔ دولت و ایجاد التهاب در داخل کشور استفاده نمی‌کردند، دست آقای ترامپ هم برای هزینه‌تراشی برای رئیسجمهور بسته‌تر بود و او می‌توانست با نگرانی کم‌تر و فراغ بال بیشتری از منافع ملی دفاع کند.
فرصتها و تهدیدهای این نشست را چه می‌دانید؟
تهدید چندانی برای ایران متصور نیستم. اما فرصتها فراوان است. رویارویی ایران و آمریکا به افکار عمومی این مجال را می‌دهد تا بعد از ۴۰ سال منش و مواضع دو کشور را با هم مقایسه کند؛ و از آنجا که موضع ایران هم از نظر حقوقی و هم از نظر اخلاقی بسیار برتر از موضع دولت ترامپ است، قطعاً دست بالا را خواهیم داشت! به نظرم این یک فرصت طلایی است تا استدلال‌ها و پیشنهاد‌های خود را نیز از بلندگوی مهم‌ترین نهاد بین‌المللی مطرح کنیم. اگر تا آن زمان، «حکم موقت» دادگاه لاهه هم به نفع ایران صادر شود هم که دیگر با دستی بسیار پر و مجهزتر از گذشته به جلسه خواهیم رفت.
چقدر احتمال دارد که ترامپ برای تحت فشار قرار دادن ایران مسئله بازگرداندن قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت را مطرح کند و با استناد به این نکته که ایران دست به توسعه سیستم موشکی خود زده، سایر اعضا را ترغیب به همراهی کند؟ در صورت همراهی سایر اعضا، ترامپ راه به جایی خواهد برد؟
ترامپ تلاش خواهد کرد ایران را ناقض قطعنامه‌های شورای امنیت نشان دهد و برای این کار هم بر موضوع موشک‌های بالستیک، ارسال سلاح به حوثی‌های یمن، ارسال سلاح به لبنان و این قبیل اتهامات تکیه خواهد کرد. او احتمالاً از مشروعیت «تحریم‌های نفتی» نیز دفاع خواهد کرد و نسبت به مسئله «بستن تنگه هرمز» نیز هشدار خواهد داد. به احتمال زیاد موضوع ادلب و اتهام کشتار غیرنظامیان و استفاده از سلاح شیمیایی هم به تفصیل مطرح خواهد شد. اما همه این تلاش‌های ترامپ بیش از هر چیز جنبه تبلیغاتی و جنگ روانی دارد و از نظر حقوقی هیچ بردی نخواهد داشت. به بیان دیگر، او قطعاً موفق نخواهد شد قطعنامه‌ای در این راستا علیه ایران به تصویب برساند و از آنجا که خودش هم می‌داند چنین کاری مقدور نیست، بعید است حتی در این جهت تلاش کند.
افشار سلیمانی، سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان در گفت‌وگو با جامعه ایرانی:
اعضای کمیسیون اقتصادی مجلس در گفت‌وگو با جامعه ایرانی تشریح کردند: