اگر امروز مصدق بود با آمریکا مذاکره می‌کرد؟

جامعه ایرانی– تحلیل گران می‌گویند کودتای سال ۱۳۳۲ آمریکا علیه نخستین مقام منتخب ایرانی، مسیر دموکراسی را تغییر داد و به روابط دیپلماتیک آسیب زد.

به گزارش جامعه ایرانی به نقل از الجزیره، ۱۹ اوت ۱۹۵۳ (۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲) یک کودتای نظامی به رهبری آمریکا دولت نخست‌وزیر محمد مصدق که نخستین دولت منتخب ایران محسوب می‌شد را سرنگون کرد. حرکتی که در اسناد محرمانه سیا به‌عنوان «اقدامی در حوزه سیاست خارجی آمریکا» توصیف شده است.

سایه این اتفاق طی ۶۵ سال گذشته همچنان بر روابط تهران و واشنگتن است و در ماه‌های اخیر به دلیل بن‌بست دیپلماتیک میان دو کشور پس از تصمیم دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا برای خروج از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ و اعمال مجدد تحریم‌ها، اهمیت تازه‌ای یافته است.

این اقدام ترامپ تهران را به خشم آورده و طیفی از واکنش‌ها را به دنبال داشت- از حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران که گفت کشورش با وجود اعمال تحریم‌ها، پای میز مذاکره نمی‌آید تا آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب که اعلام کردند هیچ مذاکره‌ای با ترامپ انجام نخواهد شد.

اما داوود هرمیداس باوند، دیپلمات سابق ایران معتقد است اگر مصدق امروز روی کار بود، وارد مذاکرات مستقیم با ترامپ می‌شد. وی دراین‌باره به الجزیره گفت: «برای دکتر مصدق، همه چیز در راستای تحقق منافع ملی کشور بود.»

وی تصریح کرد: «اگر او امروز زنده و مسئول تصمیم‌گیری درباره کشور بود، همان رویکردی که در سال ۱۳۳۲ اتخاذ کرده بود را در متن چارچوب بین‌المللی موجود و ارزش‌های بین‌المللی اتخاذ می‌کرد.»

مصدق در اردیبهشت ماه ۱۳۳۲ تنها چند ماه پیش از برکناری‌اش دستور دولتی شدن شرکت ملی ایران-انگلیس که حال بریتیش پترولیوم (بی پی) نام دارد را صادر کرد.

نخست‌وزیر ایران بر این باور بود که قرارداد اکتشاف نفتی که دهه‌ها پیش به امضا رسیده بود، به‌جای آنکه به نفع مردم ایران باشد به نفع شرکت انگلیسی است.

اما مصدق پیش از دستور به دولت، مذاکرات چند ماهه‌ای را با انگلیس و آمریکا داشت تا به توافق برسند. این اختلاف‌نظر به دادگاه بین‌المللی کشیده شد و در نهایت رأی به نفع ایران صادر شد.

عملیات آژاکس

تصمیم مصدق برای لغو قراردادی که در سال ۱۳۷۲ منقضی می‌شد، دولت انگلیس را به خشم آورد. لندن از واشنگتن کمک خواست تا نخست‌وزیر ایران را با تأیید تلویحی محمدرضا شاه پهلوی از قدرت برکنار کنند.

نیمه ماه اوت (مرداد) همان سال، نیروهای سیاسی وفادار به مصدق و شاه مورد حمایت آمریکا در تهران مقابل هم قرار گرفتند تا روندی از ناآرامی‌ها شکل بگیرد که پهلوی را مجبور به فرار به رم کرد.

توطئه آن‌ها که به عملیات آژاکس موسوم است، منجر به برکناری مصدق و در پی آن سه سال زندانی شدن او شد. وی در سال ۱۳۴۶ در حصر خانگی که به دستور شاه صورت گرفته بود، دار فانی را وداع گفت.

باوند که در سازمان ملل نیز خدمت کرده و در زمان کودتا دانشجویی جوان در دانشگاه تهران بود، با اشاره به شرایط آن روزها گفت: «بسیار شرایط بدی بود. تمام انتظارات برای دموکراتیزه شدن از بین رفت. ما باور داریم که اگر کودتایی اتفاق نیفتاده بود، آینده سرنوشت اجتماعی-سیاسی ایران کاملاً متفاوت و بهتر بود.»

باوند معتقد است ایران باید «میان ارزش‌های انقلابی و ارزش‌های ملی تعادل برقرار کند.» به عقیده وی در مسیر مذاکره و رسیدن به توافق با آمریکا، ارزش‌های ملی «نباید قربانی ارزش‌های انقلابی شوند.»

وی در ادامه افزود: «ما باید روندی را اتخاذ کنیم که بر اساس آن بتوانیم با فرآیندی مناسب، مذاکره و مشکلاتمان را حل‌وفصل کنیم.»