عید فطر در روایات به قیامت تشبیه شده است/ روز آمرزش، وحدت و بندگی

نظر بر روایات مختلف در مورد عید سعید فطر نشان می‌دهد که این عید بزرگ از سوی معصومین به قیامت تشبیه شده است به عنوان مثال حضرت علی (ع) در مورد نماز عید فطر فرمودند: زمانیکه از خانه‌هایتان به قصد خواندن نماز عید خارج می‌شوید، انگار که از قبر خارج می‌شوید و برای حشر می‌روید. وقتی به جایگاه نماز می‌رسید، انگار در پیشگاه خدا در روز قیامت ایستاده‌اید. و زمانی که نماز تمام می‌شود و به منازل خود بازمی‌گردید، انگار به خانه‌های خود در بهشت بازمی‌گردید.

این گونه روایت شده است که «خطب امیر المؤمنین علی بن ابی طالب (ع) یوم الفطر فقال: «ایها الناس! ان یومکم هذا یوم یثاب فیه المحسنون و یخسر فیه المبطلون و هو یوم اشبه بیوم قیامکم، فاذکروا بخروجکم من منازلکم الی مصلاکم خروجکم من الاجداث الی ربکم و اذکروا بوقوفکم فی مصلاکم وقوفکم بین یدی ربکم، و اذکروا برجوعکم الی منازلکم رجوعکم الی منازلکم فی الجنه. عباد الله! ان ادنی ما للصائمین و الصائمات ان ینادیهم ملک فی آخر یوم من شهر رمضان ابشروا عباد الله فقد غفر لکم ما سلف من ذنوبکم فانظروا کیف تکونون فیما تستانفون.»

یعنی «ای مردم! این روز شما روزی است که نیکوکاران در آن پاداش می‌گیرند و زیانکاران و تبهکاران در آن مأیوس و ناامید می‌گردند و این شباهتی زیاد به روز قیامت دارد. پس با خروج از منازل و رهسپاری به سوی جایگاه نماز عید، خروجتان را از قبر و رفتنتان را به سوی پروردگار به یاد آورید، و با ایستادن در جایگاه نماز، ایستادن در برابر پروردگارتان را یاد کنید، و با بازگشت‏ به سوی منازل خود، بازگشتتان به سوی منازلتان در بهشت‏ برین را متذکر شوید. ای بندگان خدا. کمترین چیزی که به زنان و مردان روزه ‏دار داده می‌شود، این است که فرشته ‏ای در آخرین روز ماه رمضان به آنان ندا می‌دهد و می‌گوید: هان! بشارتتان باد، ای بندگان خدا که گناهان گذشته‏ تان آمرزیده شد! پس به فکر آینده خویش باشید که چگونه بقیه ایام را بگذرانید؟»

یک توصیف زیبا از نماز عید فطر، تشبیه سه موقف قیامت است. تشبیه حشر خلایق به خروج از منزل، ایستادن در پیشگاه خدا به اقامه نماز، و بازگشت از نماز (همراه با سرور و شادمانی) به بازگشت بسوی جایگاه ابدی در بهشت است

این توصیف زیبا از نماز عید فطر، تشبیه سه موقف قیامت است. تشبیه حشر خلایق به خروج از منزل، ایستادن در پیشگاه خدا به اقامه نماز، و بازگشت از نماز (همراه با سرور و شادمانی) به بازگشت بسوی جایگاه ابدی در بهشت است.

در عظمت و بزرگی این عید همین بس که در قنوت این نماز آمده: «… روزی که آن را عید مسلمانان و ثمره و ذخیره و شرافت پیامبر اکرم (ص) قرار دادی…»

در این فراز تفاوت ارزش‌گذاری فطر میان پیامبر و امتش، بدلیل میزان بهره‌برداری از ماه رمضان است. پیامبر رحمت، حد نهایت استفاده از برکات این ماه بوده‌اند و مانند ندارند. پس فطر، ذخیره و ثمره قیام و صیام ایشان است. امت پیامبر هم به میزان معرفت و توفیق خود، از این ماه کسب فیض کرده است. پس در این روز شادمان هستند و به عنوان روز عید از خداوند پاداش می‌گیرند.

حجت الاسلام فاطمی نیا با اشاره به اتمام ماه مبارک رمضان می‌گوید: آنچه باید از ماه رمضان حاصل شود، تقواست. این گونه نباشیم که فقط در ماه رمضان اطاعت خدا را بکنیم و در غیر آن ترک طاعت کنیم! بعضی فقط در ماه رمضان نماز می‌خوانند، خوش اخلاق هستند، دل نمی‌شکنند! یا مثلاً فقط در این ماه با حجاب مناسب هستند!

وی توصیه می‌کند: عزیزان من قرآن که فرمود «کتب علیکم الصیام» برای این است که در این ماه ملکه تقوا برایمان حاصل شود، نه اینکه فقط یک ماه رمضان عبادت کنیم و مابقی ایام را به حال خودمان باشیم! سعی کنید تا می‌توانید نورهای کسب شده در این ماه را با گناه نکردن حفظ کنید. اولیا الله که به آن مقامات عالیه رسیدند در اثر حفظ همین انوار بود!

فاطمی نیا می‌گوید: خداوند فرمود روزه برای من است. من خودم پاداش روزه داران را می‌دهم، و برخی هم جمله را مجهول خوانده اند به این معنا که من خودم پاداش روزه هستم و دوستی و محبت خودم را به آنها می‌دهم. جمال السالکین سیدبن طاووس می‌نویسد «مبادا این روز را (روز عیدفطر) به بازی و اهمال بگذرانی، چرا که نمی‌دانی از مردودین هستی یا مقبولین. پس اگر امید قبول داری، شکر زیادی به جا آور و اگر ترس از ردّ در تو هست، اسیرحزن واندوه باش!» به هرحال نباید از این روز غفلت کنیم. اگر رجاءِ قبول هست که شکرش را به جا می‌آوریم، واگر خوفِ ردّ باشد باید با تضرّع به بارگاهش تدارک مافات کنیم.

سید بن طاوس می‌فرماید اولیا خدا از صبح روز عید فطر، شروع می‌کنند تا برای رمضان سال آینده آماده شوند. در دعای وداع ماه رمضان هم آمده است که از خداوند بخواهیم ما را برای رمضان سال بعد نگه دارد و از همین الان ما را آماده کند

در نقل دیگری نیز آمده است که سید بن طاوس می‌فرماید اولیا خدا از صبح روز عید فطر، شروع می‌کنند تا برای رمضان سال آینده آماده شوند. در دعای وداع ماه رمضان هم آمده است که از خداوند بخواهیم ما را برای رمضان سال بعد نگه دارد و از همین الان ما را آماده کند.

لذا کسانی که شب قدر را درک نکردند از اول عید فطر امسال باید آماده شوند که شب قدر سال بعد را درک کنند. این شب قدری که گذشت اگر هزار ماه او را جلو نبرده، حتماً مانعی وجود داشته است. آن مانع را باید از هم اکنون بشناسد.

نکته دیگری که وجود دارد حفظ دستاوردهای این ماه بزرگ است. آیت الله میرباقری در این خصوص می‌گوید: انسان پس از کسب توفیقات باید بر حفظ دستاوردها سرمایه گذاری و تلاش کند؛ اگر شب جمعه‌ای بر انسان می‌گذرد و توفیق مناجات و توبه پیدا می‌کند، اگر ماه رمضان و شب قدری بر او گذشت و رزق‌های این ماه از جمله: طهارت نفس و توفیق قیام در شب و شب زنده داری و سحرخیزی و تلاوت قرآن و… را به دست آورد باید در حفظ آنها بکوشد و بر آن اضافه کند. خلاصه اینکه به دست آوردن سرمایه‌ها یک چیز است و حفظ و نگهبانی آن چیز دیگری است. اما نسبت به حفظ دستاوردهای ماه رمضان چه باید کرد؟

وی می‌گوید: اول اینکه انسان باید متوجه باشد که چیزی به دست آورده است؛ چون آدمی که اهل حساب و کتاب نیست و ارزش کالاهای قیمتی خود را نمی‌داند در معرض خطر است، چرا که دشمن و شیطان آنها را می‌شناسند و روی آنها کمین می‌کنند. از این رو اگر در جایی دیدید که شیطان خیلی وسوسه می‌کند بدانید که در همان جا خبری است مثلاً اگر شب‌ها بیدار می شدید و در شبی شیطان هجوم آورد و وسوسه کرد که بخوابید پس بدانید که در همان شب خبری است یا اگر مثلاً عادت دارید که زبان خود را حفظ کنید اما در جایی شیطان برای غیبت و گناه وسوسه می‌کند پس بدانید هر چه خیر است در همان ترک گناه و حفظ زبان است. بنابراین شیطان روی گنجینه‌های خیلی مهمی که در انتظار انسان است کمین می‌کند و طبیعی است که اگر کسی نداند چه به دست آورده و غافل از سرمایه‌هایش باشد، در خطر است.

آیت الله میرباقری معتقد است: نکته دوم این است بعد از اینکه فهمید چه به او داده اند باید بداند که این سرمایه‌ها دشمن جدی دارد و خیال نکند دشمنی ندارد؛ چرا که اتفاقاً شیطان در بیرون ماه رمضان ایستاده است که آنها را از انسان بگیرد.

اگر معنای فطر را ابداع بدانیم؛ بدیهی است عید فطر ابداع و شروع دوره جدیدی باشد؛ دوره‌ای که با پاکی روح و روان و آمرزش حضرت حق آغاز شده است و بدیهی است که چنین روزی برای مؤمنان راستین عید و فرخنده است

حجت الاسلام محمدباقر پورامینی درباره فلسفه برپایی عید در پایان ماه رمضان، تصریح کرد: اگر معنای فطر را ابداع بدانیم؛ بدیهی است عید فطر ابداع و شروع دوره جدیدی باشد؛ دوره‌ای که با پاکی روح و روان و آمرزش حضرت حق آغاز شده است و بدیهی است که چنین روزی برای مؤمنان راستین عید و فرخنده است.

وی افزود: شیخ صدوق در امالی از امیرمومنان (ع) نقل می‌کند که در خطبه روز عید فطر برای مردم چنین بیان داشت: بدانید ای بندگان خدا که کمترین مزد مرد و زن روزه‌دار آن است که جار کشد آنها را فرشته‌ای در روز آخر ماه رمضان که مژده بر بندگان خدا که آمرزیده شد برای شما آنچه گذشته از گناهان شما.

مدرس حوزه علمیه قم در ادامه گفت: زیباترین تعبیر درباره شادمانی مردم در عید فطر را ما در صحیفه سجادیه می‌یابیم؛ امام سجاد (ع) در مناجات ۴۵ که به وداع ماه رمضان معروف است، می‌فرماید: ای خداوند! ما در این روز فطر، روز عید و شادمانی مؤمنان، روز اجتماع مسلمانان به گرد یکدیگر، از هر گناه که مرتکب شده‌ایم و از هر کار زشت که زین پیش از ما سر زده و از هر خیال بد که در دل خود پنهان داشته‌ایم، توبه می‌کنیم، توبه کسی که در دل، خیال بازگشتش به گناه نیست و بار دیگر به گناه باز نگردد، توبه‌ای بی‌بازگشت، عاری از هر گونه شک و ریب.

وی ادامه داد: یکی از ابعاد زیبای این جشن بزرگ، اجتماع مسلمین در یک صف یکپارچه است؛ اصولاً اجتماعی بودن احکام از جلوه‌های دین مقدس اسلام است؛ مثلاً اسلام در مسأله جهاد، اجتماعی بودن را به طور مستقیم تشریع کرده است، یک نوع اجتماعیت نیز در وجوب روزه است، به گفته علامه طباطبایی اجتماعیت، در روزه به طور مستقیم نیست، بلکه لازمه آن است، چون وقتی روزه‌دار روزه گرفت قهراً در طول رمضان در مساجد رفت و آمد خواهد کرد و در آخر در روز عید فطر، این اجتماع به حد کامل می‌رسد.

پورامینی درباره عید فطر در آیات و روایات هم بیان کرد: رسول خدا (ص) همواره در روزهای عید فطر قبل از رفتن به مصلی فطره را تقسیم می‌کرد و این دو آیه سوری اعلی را می‌خواند: «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّی وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی» زیرا این دو آیه مورد بحث درباره زکات فطره و نماز عید نازل شد.

پور امینی با بیان اینکه در روایات، شب عید فطر، شب جوایز نام گرفته است ادامه داد: شیخ مفید در امالی این حدیث را روایت می‌کند؛ چون شب عید فطر فرا رسد، خداوند پاداش عمل‌کنندگان را بدون حساب و شمارش ببخشد و چون صبح روز عید فرا رسد خداوند فرشتگان را در تمام شهرها برانگیزد، پس در زمین فرود آیند و سر کوچه و گذرها بایستند و گویند: ای امّت محمّد به سوی پروردگار کریم برای نماز عید بیرون شوید که او پاداش فراوان دهد و گناهان بزرگ را بیامرزد و چون سوی محلّ برگزاری نماز عید روند خداوند عزّوجلّ به ملائکه فرماید: ای ملائکه من پاداش یک اجیر وقتی به وظیفه‌اش عمل کند چیست؟ گویند: معبودا و سیّدا پاداش او آن است که اجر او را به طور کامل عطا کنی. خداوند عزّوجل فرماید: ای ملائکه من شما را گواه می‌گیرم که من پاداش این افرادی را که در ماه رمضان روزه گرفتند و به نماز ایستادند خرسندی و آمرزش خودم قراردادم.

وی افزود: خداوند می‌فرماید: ای بندگانم از من درخواست کنید، به عزّت و جلالم سوگند شما امروز در این گردهمایی خود برای آخرت و دنیایتان هر چه از من بخواهید به شما ببخشم و به عزّتم سوگند تا آن زمان که مرا مراقب خود بدانید و از من بترسید گناهان و عیوب شما را بپوشانم. به عزّتم سوگند که شما را از عذاب پناه دهم و در نزد کسانی که در دوزخ جاودانند رسوا نسازم، باز گردید که همگی بخشیده شده‌اید. شما مرا خشنود ساختید و من از شما خشنود گشته‌ام. پس ملائکه بدین بخششی که خداوند به این امّت به هنگام افطار ماه رمضان عنایت فرموده یک دیگر را بشارت داده و تبریک می‌گویند.