جامعه ایرانی- یوسف مولایی بیان کرد: حکم دادگاه لاهه در فضای بینالملل حتی تا آنجا که برای نجات دیگری میتوان مداخله بشردوستانه داشت، وجود دارد، بنابراین به نظر نمیرسد که اثرات زیادی برجای گذارد، اما به حال برای ایران این امکان را فراهم میسازد که در مجامع و دیوانهای بینالمللی و رسانهها از این دستور برای تقویت استدلالهای خود استفاده کند، ولی انتظار زیادی نباید از آن داشت.
چهارشنبه گذشته دیوان بینالمللی دادگستری در لاهه حکم موقت خود را در پاسخ به شکایت ایران از آمریکا صادر کرد. این حکم از آمریکا خواسته است موانع صدور اقلام بشردوستانه به ایران را برطرف کند. (این اقلام شامل دارو تجهیزات پزشکی، مواد غذایی و محصولات کشاورزی، لوازمیدکی و تجهیزات لازم برای تأمین سلامت پروازهای غیرنظامی است). همچنین هر دو طرف از هرگونه اقدامی که موجب تشدید و تطویل اختلاف شود و یا اینکه حلوفصل آن را پیچیده کند، اجتناب کنند.
در حکم فوق با انتقاد از سیاستهای آمریکا از دولت آمریکا خواستهشده است: «در سیاستهای غلط و دیرینه خود در نقض مقررات و تعهدات بینالمللی تجدیدنظر کرده و همانند یک عضو عادی و مسئولیتپذیر در عرصه جامعه بینالمللی عمل کند».
نکته مهم رأی دیوان این است که علیرغم موقتی بودن قرار صادره، این رأی همانند آرای قطعی برای هر دو طرف لازمالاجرا است و در صورت عدم اجرای دستور دیوان مراتب به شورای امنیت ارجاع میشود. در چنان شرایطی شورای امنیت سازمان ملل میتواند با صدور قطعنامه دیگری طرفین را ملزم به اجرای رأی دیوان لاهه بکند.
آمریکا بلافاصله در پاسخ به این حکم از عهدنامه مودت بین کشور خود و ایران خارج شد. این شکایت از سوی کشور ایران در چارچوب «عهدنامه مودّت و روابط اقتصادی و حقوق کنسولی» سال ۱۳۳۴ انجامشده بود که تا به امروز اعتبار داشت و علیرغم مشکلات موجود بین ایران و آمریکا هیچیک از طرفها آنها باطل نکرده بود، اما مایک پمپئو دراینباره اعلام کرده است که ایالاتمتحده به این پیمان مودت خاتمه داده و از آن خارج میشود. این تصمیم با تأخیری ۳۹ ساله گرفتهشده است.
یوسف مولایی، کارشناس حقوق بینالملل در گفتوگو با جامعه ایرانی درباره الزامآور بودن حکم دادگاه لاهه گفت: حکم دادگاه لاهه الزامآور است، اما به این معنا نیست که حتماً قابلیت اجرایی هم دارد، برای اجرا باید نیروی فرا حقوقی یعنی قدرت در اختیار باشد. در دادگاههای داخلی هم وضع به همین شکل است، وقتی رأی به نفع فردی صادر میشود او توانایی اجرا ندارد و از نیروی انتظامی کمک میگیرد و در مسیر اجرا احکام به نتیجه میرسد، در دادگاههای بینالمللی اجرا احکام یا نیروی انتظامی بهمانند داخل کشور وجود ندارد، تنها قدرت برای اجرا کمک میکند.
وی درباره نقش شورای امنیت توضیح داد: شورای امنیت در این زمینه دخالت نمیکند و حتی درصورتیکه این حکم به آن ارجاع شود، آمریکا با حق وتویی که دارد آن را رد میکند. پیشازاین نیکاراگوئه این کار را انجام داد و بررسی آن ۱۰ سال زمان برد که درنهایت هم از طریق مذاکره به توافق دست یافتند.
این کارشناس حقوق بینالملل درباره خروج آمریکا از پیمان مودت با ایران تصریح کرد: تمام کنوانسیونها و عهدنامهها در شرایط زمانی منعقد میشوند و لزومی ندارد کشوری در توافقنامهای که بدون سود است، باقی بماند، اما برای خروج بین ۳ ماه تا یک سال از قبل باید اعلام شود پسازآن این کار به مرحله عمل درآید، شاید آمریکا بهعنوان یک اهرم میخواهد از این خروج استفاده کند.
مولایی دراینباره که حکم دادگاه لاهه توانایی هماهنگ کردن اروپا برای مقابله با آمریکا در رابطه با ایران را دارد، اظهار داشت: پایه این دستور موقت براین اصل استوار است که تحریمهای آمریکا زندگی مردم ایران را به خطر انداخته که درنتیجه حق حیات آنها بهشدت دچار آسیب شده است. مسئله فوق برخلاف حقوق بشر صورت گرفته و آمریکا نمیتواند ملتی را درخطر نابودی قرار دهد.
وی در ادامه اضافه کرد: بحث حقوقی موضوع موردنظر در فضای بینالملل حتی تا آنجا که برای نجات دیگری میتوان مداخله بشردوستانه داشت، وجود دارد، بنابراین به نظر نمیرسد که اثرات زیادی برجای گذارد، اما بههرحال برای ایران این امکان را فراهم میسازد که در مجامع و دیوانهای بینالمللی و رسانهها از این دستور برای تقویت استدلالهای خود استفاده کند، ولی انتظار زیادی نباید از آن داشت.