دیدار تاریخی ترامپ و اون چه پیامی برای ایران دارد؟

جامعه ایرانی: دشمنان قدیمی سرانجام باهم دیدار کردند. کیم جونگ اون رهبر جوان کره شمالی و دونالد ترامپ رئیس‌جمهور دیروز در سنگاپور برای دستیابی به یک توافق، پشت یک میز و رودرروی هم نشستند. در پایان این نشست ترامپ وعده خلع سلاح سریع کره شمالی را داد. معلوم نیست درازای خلع سلاح هسته‌ای، کره شمالی چه تضمین‌های امنیتی و مشوق‌های اقتصادی از آمریکا بخواهد. از همان زمانی که بوش پسر، ایران و کره شمالی را محور شرارت نامید، خواه‌ناخواه در جهان نام کشور ما و کره شمالی کنار هم قرار گرفت. بسیاری معتقدند ترامپ برای توجیه خروج از برجام حاضرشده است به دست به قمار توافق با کره شمالی تن دهد.

نصرالله تاجیک، کارشناس روابط بین‌الملل و سفیر اسبق ایران در اردن در گفت‌وگو با جامعه ایرانی معتقد است، به دلیل ضربه‌پذیر بودن ما در عرصه اقتصاد و سیاست داخلی باید روابط خود با آمریکا و سایر کشورهای جهان را به نحوی تعریف کنیم که روابط خارجی ما آلوده به تنش نشود. تنش‌هایی که زندگی روزمره مردم را تحت‌الشعاع قرار می­دهد و باید ضمن گفتن مواضع به‌حق کشورمان، این سخنان را با روش معقول و موردپسند افکار عمومی جهان مطرح کنیم.

پس از دیدار روز گذشته رهبر کره شمالی و رئیس‌جمهور آمریکا، بسیاری بر این مسئله تأکید کردند این‌که دیدار حاوی پیامی برای ایران بود. چقدر با این نظر موافقید.

مدل رفتاری ایران و کره شمالی باهم متفاوت است. هم ازنظر سیاست حکومت و هم ازنظر مراحلی که ما طی کرده­ایم. ما به راه برجام رفتیم تا به راه کره شمالی نرویم. متأسفانه به دلیل مشکلات ساختاری که در روابط ایران و آمریکا وجود دارد و همچنین به دلیل اهداف و رویکردهای ترامپ به مسائل بین‌المللی و منطقه­ای و مخصوصاً به خاطر کینه و ضدیتی که با ایران دارد، نمی­توانیم و نتوانسته‌ایم که رابطه نسبتاً معقولی را با آمریکا در چارچوب برجام تعریف کنیم. ترامپ با خروجش از برجام، اعتماد نسبی که درصحنه بین‌الملل داشت به وجود می­آمد، از بین برد.

توجه بفرمایید که مشکل ترامپ با ایران نیست. مشکل او با هرگونه کار چندجانبه گرایانه است. اگر می­بینیم کارش با کره شمالی جلو رفته است به چند دلیل است. اول اینکه موتور محرک این قضیه بیشتر روابط بین کره شمالی و کره جنوبی است تا روابط بین کره شمالی و آمریکا.

در حقیقت دو کره می­خواهند تا آنجا که می­توانند روابط کم تنشی را داشته باشند. این شرایط باعث به وقوع پیوستن این ملاقات است.  نکته دوم این است که ترامپ با رویکرد یک‌جانبه‌گرایی به کره شمالی نزدیک می­شود. البته راه طولانی در پیش است و معلوم نیست این ملاقات به چه نتیجه­ای خواهد رسید و درخواست‌های کره شمالی چیست. درست است که ترامپ می­خواهد کره شمالی به‌طور یک‌جانبه به سمت خلع سلاح برود، اما به‌طورکلی کم شدن تنش در مناطق مختلف دنیا رویکرد خوبی است. ولی متأسفانه رویکرد ترامپ به مسائل جهانی رویکرد استفاده از تجربیات بعد از جنگ جهانی دوم است که در آن دوره سازمان ملل و نهادهای مرتبط با آن تأسیس شد و چندجانبه گرایی به‌جای یک‌جانبه‌گرایی حاکم شد.

مشکلات ترامپ با اجلاس پاریس درباره مسائل آب و هوایی، گازهای گلخانه­ای و مواضعش درباره سازمان تجارت جهانی نیز به دلیل همین رویکرد یک‌جانبه‌گرایی او بود. او سعی می­کند فقط منافع آمریکا و رأی‌دهندگان به خودش را در نظر بگیرد. درصحنه بین‌المللی این رویکرد خیلی قابل دفاع نیست.

 این تحولات چه تأثیری بر کشور ما دارد؟

تحولات بین‌المللی بر همه کشورها اثر دارد. به‌خصوص ما که در منطقه حساسی هستیم. مسائلی مانند خلیج‌فارس، نفت، موقعیت ژئوپلیتیکی ایران، مسائل قدرت منطقه‌ای ایران و نقشی که ایران در تحولات منطقه­ای و بین‌المللی ایفا می­کند، شرایطی را ایجاب می­کند که ایران به‌عنوان یک بازیگر فعال و مسئولیت‌پذیر بتواند درصحنه روابط بین‌المللی خودش را به‌گونه‌ای مدیریت بکند که هم منافع ملی کشور را تأمین کند و هم بتواند از سرمایه‌گذاری‌های مادی و معنوی که درصحنه بین‌المللی انجام داده است، استفاده کند و هم در شکلی باشد که دغدغه­های بازیگران محلی و بین‌المللی را تأمین بکند. ما نباید به سمت هنجارشکنی در روابط بین‌المللی حرکت کنیم.

وقتی ترامپ از برجام خارج شد در عرصه جهانی این عمل او عموماً پیمان‌شکنی تعبیر شد. حالا و با گفت‌وگوی او و رهبر کره شمالی یکی از مهم‌ترین چالش‌های امنیتی نظام بین‌الملل در حال حل شدن است. آیا این کار، می‌تواند خروج ترامپ از برجام و این پیمان‌شکنی او را توجیه کند؟

بعید می­دانم. روابط آمریکا و کره شمالی خیلی بر مسائل ایران و امریکا نمی‌تواند مؤثر باشد. نمی­گویم اصلاً مؤثر نیست ولی این اثر خیلی پررنگ نیست. به دلیل اینکه موقعیت ایران و کره شمالی متفاوت است. کره کشوری منزوی در شبه‌جزیره کره است که اگرچه هم‌پیمانانی در اطراف خود دارد، اما به‌نوعی در محاصره آمریکا و متحدانش نیز قرار دارد. به همین دلیل کره شمالی به سمت دستیابی به  تسلیحات هسته‌ای رفت. کره شمالی راه ایمن‌سازی خودش را انتخاب کرد.

با خروج ترامپ از برجام در بین تحلیلگران ایرانی و حتی غربی این بحث شکل گرفت که درست است که ایران علاقه‌مند نبود، که راه کره شمالی را طی کند، اما رویکرد ترامپ نشان داد که شاید راه کره شمالی برای تسلیح هسته­ای و آوردن ترامپ به‌پای میز مذاکره از موضع قدرت، بهتر از روش ایران باشد که سعی کرد از طریق برجام به صحنه بین‌المللی و بازیگران آن اطمینان بخشی کند که نمی­خواهد به راه کره شمالی برود.

اختلاف ایران و کره شمالی این است که ایران یک بازیگر فعال منطقه­ای است و در خاورمیانه نقش دارد. اختلاف دیگر این است که مشکل اصلی ما با آمریکا به مسائل هسته‌ای برنمی­گردد. نمی‌گویم که این مسائل اصلاً تأثیری ندارد، اما این مسئله اصلی ما و آمریکا نیست. ما در مورد خاورمیانه و ساختار روابط دو کشور اختلاف داریم. ازاین‌جهت مذاکره کره شمالی و آمریکا خیلی روی برجام تأثیر نمی­گذارد.

در اجلاس کبک در کانادا دیدیم که آمریکا از منظر برجام رفتار خوبی را مقابل ایران انجام نداد. این امر تا حدی مورد اجماع جهانی است. یعنی اروپا، چین، روسیه و حتی کشورهای کوچک‌تری که در اروپا یا سایر قاره­ها هستند، حرکت ترامپ درزمینهٔ برجام را فاقد وجاهت تلقی کردند. بنابراین مذاکرات اخیر نمی‌تواند از اذهان عمومی آن اقدام ترامپ را پاک بکند.

به نظر شما ما مجبور می­شویم  همان‌طور که ترامپ گفت بر سر برجام مجدداً گفت‌وگو کنیم؟

متأسفانه ساختار روابط ایران و آمریکا معیوب است، و ما هم خوب است که به این سمت برویم و هم باید به این سمت برویم. در سیاست خارجی ما ظرفیتی باید وجود داشته باشد که گفتمان سازی و روش گفت‌وگوی ما به دلیل ضربه‌پذیر بودن ما در عرصه اقتصاد و سیاست داخلی نه‌تنها با آمریکا که با همه کشورها به‌گونه‌ای تعریف شود که روابط ما به تنش آلوده بشود. چون ما درزمینهٔ فروش نفت و مسائل دیگر مشکلات عدیده­ای داریم. بنابراین باید این تنش‌ها را که هرروز به جامعه و زندگی روزمره مردم ایران وارد می­شود، کم کنیم. این روش هم چیزی نیست جز اینکه ما در سیاست خارجی‌مان ظرفیت‌های جدیدی ایجاد کنیم که بتوانیم حرف منطقی خودمان را با روش معقول و موردپسند افکار عمومی جهان مدل‌سازی و به صحنه بین‌المللی ارائه دهیم.

اگر خاطرتان باشد، ترامپ توئیت کرد که با خروجش از برجام مدل رفتاری ایران در خاورمیانه را تغییر داده است و اظهار امیدواری کرد که ایران هم به راه کره شمالی برای مذاکره بیاید. ما نباید ترسی از مذاکره با آمریکا داشته باشیم که نداریم. ما مواضع حقی داریم که از دخالت‌های آمریکا در کشورمان از سرنگونی دوران دولت مردمی مرحوم مصدق تا مسائل قبل انقلاب و بعدازآن و تحریم‌هایی که به‌طور ظالمانه و برای اختلافات سیاسی بر کشور ما تحمیل کرد، نشئت می­گیرد.

با این اوصاف ما باید روشی معقولی در پیش بگیریم که ضمن حفظ دید انتقادی‌مان، گفتمان سازی کنیم. یعنی روندی از گفت‌وگو را با آمریکا شروع کنیم که هم موضع انتقادی ما نسبت به دخالت‌های آمریکا را بیان کند و هم در موضع انتقادی خودمان دیدی استراتژیک داشته باشیم که بتواند مشکلات دو کشو را با رویکرد برد- برد حل کند.