شادی؛ گم شده جامعه ایران

جامعه ایرانی: گزارش آن مربوط به سال گذشته است. گزارشی که سازمان ملل چند سالی است در خصوص سرانه شادمانی در کشورهای مختلف دنیا منتشر می‌کند. اما هنوز هم رتبه نازل ایران در میان  ۱۵۰ کشور دنیا  نگرانی های فراوانی را در بین مسئولان و برنامه ریزان شهری به دنبال داشته است. گزارشی که در آن وضعیت کشورهای بحران زده ای مثل مصر، فلسطین، لبنان، پاکستان و ونزوئلا با وجود نابسامانی‌های سیاسی و امنیتی به مراتب بهتر از ایران است.

در کشورهای گوناگون از شادمانی به عنوان شاخصی برای توسعه‌ پایدار یاد می کنند. شاخصی که رشد و بالندگی جوامع با آن ارزیابی می شود. اما کاهش این سرمایه اجتماعی که از آن به عنوان یکی از موتورهای محرکه توسعه یاد می شود، این روزها طوری به پِت پِت افتاده که هر از چندی مقام مسئولی از روی واقع بینی از فقدان شادمانی در کشور ابراز نگرانی می کند.

در این میان مقامات استانداری تهران با استناد به پژوهش هایی که در این حوزه انجام شده و اغلب آنها به شکل محرمانه ای باقی مانده است، بیش از سایرین به این مقوله ورود می کنند اظهار نظر می کنند، چرا که این وضعیت در تهران رنگ و بویی به مراتب هراسناک تر از سایر شهرهای کشور دارد. به تازگی ثریا شارقی، مدیرکل دفتر امور بانوان و مشاور بانوان استانداری تهران با بیان اینکه شرایط شادی مردم در طول این سال‌ها فراهم نشده است، از نقش نهادهایی حاکمیتی گفت که باید بستر این شادی را در کشور فراهم کنند.

شادمانی از نوع شهرنشینی

شاخص هایی که برای ارزیابی شادمانی در نظر می گیرند، از روی لب خندان آدم ها محاسبه نمی شود، بلکه این موارد  سطح درآمد، پشتیبانی اجتماعی، تندرستی، اعتماد به دولت و شغل، آزادی برای انتخاب مسیر زندگی شخصی و ازخودگذشتگی و در نتیجه کاهش خشونت را در بر می گیرد. مواردی که تبلور بود و نبودش را می توان به وضوح در زندگی شهری دید و به همین دلیل شهرنشینان شاخص ترین افراد برای ارزیابی میزان شادمانی در یک سرزمین هستند.

سید یعقوب موسوی، جامعه شناس شهری و عضو هیات علمی  دانشگاه الزهرا  در این باره به «جامعه ایرانی» می گوید: «شادابی در شهر شاید از از دو منظر بیرونی و درونی قابل ارزیابی است. نمادهای بیرونی مثل برگزاری کارناوال ها و جشن ها و سایر تظاهراتی بیرونی که، بستری را برای بروز شادی برای مردمان فراهم می کنند. اما شادی نشانه شادمانی نیست. از منظر تخصصی شادمانی و مضمون هایی از نوع شهر شاد یا شهر جذاب ، فعال و زنده در ادبیات شهری به ویژگی های مثل کیفیت زیست انسانی آن باز می گردد. به همین دلیل است که در دنیا برای برآورد سرانه شادی در جوامع به تعداد کارناولهای آن شهر رجوع نمی کنند بلکه به میارهای پایدارتری توجه دارند.»

او با بیان اینکه  شهر جذاب شهری نیست که لزوما رنگ آمیزی شده باشد و به دکوراسیون مصنوعی مزین باشد، می گوید: « از منظر جامعه شناسی در آرمانشهر شهری شاد تلقی می شود که از تارو پود آن یعنی اجزا انسانی که در این محیط آن هستند شادابی، شادزیستی و بهجت تراوش کند. این شهروندان از زیست و زندگی مغرور و مسرور هستند و به نوعی دلبستگی به زندگی  دارند و از همزیستی با یکدیگر التذاذ می برند.»

او ادامه می دهد:« هر چقدر ازاین آرمانشهرها دور می شویم معیارها و مولفه های شادمانی کمتر  و نوعی درجا زدگی در همه تار و پود و زندگی افراد نفوذ پیدا می کند و شاهد افزایش خودکشی، بیماری روحی ،خشونت، تعدی و تجاوز به حقوق یکدیگرو انحطاط اخلاق انسانی در چنین شهری هستیم. در واقع این عوامل است که خود میزان شادمانی را کاهش می دهد. حتی این شهر ممکن است دارای بناها و ترفیعات بسیار گسترده و رنگارنگ نیز باشد، اما کیفیت زندگی به شکلی است که احساس رضایت و در نتیجه شادمانی از زیست در آن به حداقل می رسد.»

فراهم شدن بسترهای شادی

از این روست که بسیاری از جامعه شناسان معتقدند فراهم شدن بستری برای کاهش استرس، نگرانی و کاهش خشونت و همچنین افزایش  امید به زندگی از مواردی است که می تواند عوامل شادمانی را برای شهروندان فراهم کند. عواملی که تا حد زیادی به مدیریت شهری یا حاکمیت ها منوط است.

موسوی با بیان اینکه  بخشی از حس شادمانی آموزش است می گوید: «در شهرهایی که مدیریت شهری حوزه اختیارات گسترده ای دارد می تواند با فراهم کردن بسترها برای گردهمایی های آزادانه است امکان لذت از تعاملات اجتماعی را فراهم کند. این در حالی است که بستن این فضا، حس فاصله طبقاتی را افزون و سبب کاهش تعاملات مثبت اجتماعی می شود و همدردی عمومی و در نتیجه حس از خودگذشتگی که یکی از شاخص های شادی در یک جامعه است را کم می کند.»

او می گوید:«بروز شادی در هر کشوری متناسب با فرهنگ و تاریخ و نوع مذهب متفاوت است . ممکن است این تصور وجود داشته باشد که ما به دلیل مسائل مذهبی امکان بروز این شادی را نداریم اما تجربه کشورهای مسلمان دیگر نشان می دهد، مناسبت های مختلفی مثل اعیاد، جشن های ملی و ماه رمضان بسترهایی است که مجال شادی را برای مردم فراهم می کند.»