اهمیت آموزش پزشکی و توسعه کمی و کیفی آن در کشور و همچنین زیانبار بودن نادیده گرفتن آموزش این علوم به سبب ارتباط مستقیم آن با سلامت افراد جامعه بر کسی پوشیده نیست. در عین حال توجه به این حوزه می‌تواند ضمن بین‌المللی سازی دانش پزشکی کشور و مطرح کردن کشورمان در حوزه‌های علمی بین‌المللی، به استحکام بخشیدن زیرساخت‌های حوزه سلامت و همچنین کاهش هزینه‌های بهداشت و درمان و کاهش خطاهای پزشکی منجر شود.
در سال‌های اخیر با وجود اهمیت آموزش علوم پزشکی و نقش به‌سزای آن در سیستم بهداشت و درمان کشور، این حوزه در اولویت دوم بعد از مساله بهداشت و درمان قرار گرفته و به موضوعی حاشیه‌ای در حوزه سلامت بدل شده است.
به گفته برخی کارشناسان، در دهه‌های اخیر پس از ادغام آموزش علوم پزشکی در وزارت بهداشت، امر “آموزش پزشکی” به عنوان موضوعی جانبی همواره در اولویت دوم بودجه‌دهی و برنامه‌ریزی‌های کلان حوزه سلامت بوده است.
به همین دلیل از سال ۹۴ یعنی چهار سال قبل سند تحول و نوآوری در آموزش علوم پزشکی در قالب ۱۲ بسته شامل “بسته آینده‌نگری و مرجعیت علمی در آموزش پزشکی”، “بسته حرکت به سوی دانشگاه‌های نسل سوم”، “بسته آموزش پاسخگو و عدالت‌محور”، “بسته توسعه راهبری، هدفمندی و ماموریت‌گرایی آموزش پزشکی”، “بسته آمایش سرزمین، ماموریت‌گرایی، تمرکزگرایی و ارتقای توانمندی دانشگاه‌ها”، “بسته نهادینه‌سازی رویکرد آموزش پاسخگو در نظام سلامت”، “بسته اعتلای اخلاق حرفه‌ای”، “بسته بین‌المللی سازی آموزش علوم پزشکی”، “بسته توسعه آموزش مجازی در علوم پزشکی”، “بسته ارتقا نظام ارزیابی و آزمون‌های علوم پزشکی”، “بسته اعتبار بخشی بیمارستان‌های آموزشی”، ” بسته توسعه و ارتقای زیرساخت‌های آموزش علوم پزشکی” طراحی شده است.
در پیشینه سند تحول و نوآوری در آموزش علوم پزشکی آمده است که با توجه به گسترش قابل ملاحظه دانشگاه‌های علوم پزشکی و مؤسسات آموزش عالی سلامت در کشور و وجود زیرساخت‌های مناسب برای ارتقای کمی و کیفی آموزش عالی در حوزه سلامت، ترسیم نقشه راهی روشن و مبتنی بر شواهد و اسناد بالادستی امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است و برنامه جامع آموزش عالی نظام سلامت در راستای تحقق اهداف برنامه تحول نظام سلامت، سندی راهبردی است که بر مبنای اسناد بالادستی از جمله چشم‌انداز ایران ۱۴۰۴، نقشه جامع علمی کشور، نقشه جامع علمی سلامت و برنامه تحول نظام سلامت تدوین می‌شود.
در همین راستا نیز وزارت بهداشت عملیات خود را از حدود چهار سال پیش در حوزه اجرایی کردن سند تحول آموزش آغاز کرده و در هر یک از بسته‌های ۱۲ گانه سند تحول آموزش فعالیت‌هایی انجام داده است.
طرح تحول آموزش پزشکی بعد از چهار سال
طبق گزارش معاونت آموزشی وزارت بهداشت، برنامه عملیاتی طرح تحول آموزش ۴۴ برنامه و ۲۳۵ فعالیت در زیرمجموعه دارد که این برنامه‌ها برای ۱۰ منطقه آمایشی، بیش از ۶۰ دانشگاه و دانشکده علوم پزشکی تعریف شده است. در راستای ماموریت‌گرایی دانشگاه‌های علوم پزشکی در حال حاضر ۵۰ مأموریت تعریف و هر مأموریت به یک منطقه داده شده و حیطه‌های علمی به عنوان مأموریت دانشگاه‌ها ایجاد شده است.
بر اساس گزارش‌ها در راستای اجرایی شدن بسته توسعه راهبری، هدفمندی و ماموریت‌گرایی آموزش پزشکی تاکنون، حدود ۹۰ درصد سرفصل‌های آموزشی که ۲۰۰ مورد را در بر می‌گیرد بازنگری و همچنین کمیته بین‌رشته‌ای با نظارت وزارت علوم ایجاد و دستورالعمل‌هایی در رابطه با بازنگری دروس تعریف شده است.
بازنگری ۹۰ درصد سرفصل‌های آموزش پزشکی
در این رابطه دکتر سید حسن امامی رضوی دبیر شورای عالی برنامه‌ریزی علوم پزشکی، راه‌اندازی و توجه به رشته‌های میان‌رشته‌ای را یکی از مهمترین سیاست‌های وزارت بهداشت در حوزه آموزشی عنوان کرد و گفت: راه‌اندازی این نوع رشته‌ها امروزه یکی از نیازهای جدید جامعه به حساب می‌آید؛ چرا که مشکلات اصلی جامعه به حوزه‌های درمان و بهداشت تا حدودی در کشور برطرف شده است. اما وقتی می‌خواهیم در مرزهای دانش حرکت و مرجعیت علمی کسب کنیم، باید دنبال رشته‌هایی باشیم که اثربخشی داشته باشد و نیازهای مردم را برطرف کند.
وی در ادامه تصریح کرد: در حال حاضر پیرو اجرای طرح تحول آموزش پزشکی، بازنگری رشته‌های علوم پزشکی مدام در حال انجام است و می‌توانیم بگوییم سرفصل‌های آموزشی رشته‌های علوم پزشکی تقریباً به‌روز است. مثلاً یکی از مواردی که در حوزه بازنگری به عنوان آموزش پاسخگو مورد توجه قرار دادیم، موضوع تدوین برنامه‌های آموزشی مبتنی بر توانمندی و پیامد است، به همین جهت از دو سال پیش برنامه درسی آموزش رشته پزشکی عمومی و دامپزشکی بر اساس همین نیاز طراحی شد و امروزه در دانشگاه‌های علوم پزشکی اجرایی می‌شود و در حال اجرای بازنگری رشته داروسازی هستیم.
دبیر شورای عالی برنامه‌ریزی علوم پزشکی با تاکید بر اینکه بیش از ۹۰ درصد برنامه‌های درسی رشته علوم پزشکی بازنگری شده است، گفت: بر اساس برنامه تدوین‌شده، بازنگری هر رشته‌ای هر ۵ سال یک بار انجام می‌گیرد. اما در روش بازنگری نیازمند یک‌سری نوآوری بودیم که خوشبختانه به این موضوع نیز دست یافتیم.
دکتر امامی رضوی خاطر نشان کرد: بازنگری برنامه‌های درسی رشته‌های علوم پزشکی مبتنی بر توانمندی، یکی از نوآوری‌هایی بود که توانستیم اجرایی کنیم.
همچنین بر اساس گفته دکتر لاریجانی معاون آموزشی وزارت بهداشت، شورای عالی اخلاق نیز در مسیر اجرایی شدن بسته اخلاق حرفه‌ای در وزارت بهداشت تشکیل شده و در حال حاضر همه دانشگاه‌های علوم پزشکی دارای شورای عالی اخلاق هستند.
جذب بیش از ۲۰۰۰ دانشجوی خارجی
طبق گزارش‌های وزارت بهداشت، در حوزه بین‌المللی سازی نیز سندی در شورای عالی انقلاب فرهنگی با مشارکت وزارت بهداشت تدوین شد که می‌تواند قدم رو به جلویی در حوزه تحقق اهداف بسته بین‌المللی سازی در زمینه‌های توسعه دانش‌های نوین با تاکید بر حیطه‌های میان‌رشته‌ای و تمرکز بر علوم و فناوری‌های نوین، حضور در عرصه‌های آموزشی منطقه‌ای و جهانی، ارتقای منابع انسانی بخش آموزش عالی سلامت و خلق ثروت دانش‌بنیان در عرصه آموزش عالی سلامت باشد. همچنین در راستای اجرایی شدن این بسته در حال حاضر بیش از ۲۰۰۰ دانشجوی خارجی در دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور مشغول به تحصیل هستند.
همچنین وزارت بهداشت دانشگاه مجازی را جهت تحقق اهداف توسعه زیرساخت‌های آموزشی مجازی ایجاد کرد و راه‌اندازی رشته کارشناسی ارشد آموزش پزشکی مجازی از دیگر فعالیت‌ها در راستای اهداف بسته توسعه آموزش مجازی در علوم پزشکی بوده است و اعتبار بخشی تمام مؤسسات و بیمارستان‌های آموزشی در ادامه عملیات اجرایی سند طرح تحول آموزش علوم پزشکی از دیگر اقدامات وزارت بهداشت بوده است.
اعلام نتایج اعتبار بخشی دانشگاه‌ها
در این خصوص دکتر سیدعلی حسینی رئیس مرکز هیأت علمی وزارت بهداشت، از پایان دور اول اجرای طرح اعتبار بخشی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور خبر داد و گفت: طرح اعتبار بخشی مؤسسه‌ها و مراکز آموزشی درمانی جزو یازده بسته تحول آموزش پزشکی است که از سال ۹۴ در وزارت بهداشت طراحی شده است.
وی در ادامه افزود: در رابطه با اجرای برنامه اعتبار بخشی مؤسسات آموزشی، ما با دانشگاه‌ها مذاکراتی کردیم و در نهایت این برنامه در دانشگاه‌ها اجرایی شد و بر اساس نتایج اولیه اعتبار بخشی حدود ۷ مؤسسه از ۶۰ مؤسسه آموزش عالی آموزش پزشکی کشور موفق شدند نمره قابل قبولی را کسب کنند و تعداد دیگری از دانشگاه‌ها نیز موظف شدند که طی یک سال آینده شاخص‌های لازم اعتبار بخشی را اجرایی نمایند تا به سمتی حرکت کنیم که کیفیت آموزش پزشکی در کشور تضمین شود.
رئیس مرکز هیأت علمی وزارت بهداشت تاکید کرد: در راستای تدوین برنامه تحول آموزش پزشکی ما چندین برنامه با عنوان “اخلاق حرفه‌ای”، “تقویت زیر ساخت‌های دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور”، “توجه به آموزش مجازی” و غیره را در دانشگاه‌ها اجرایی می‌کنیم و اعتبار بخشی مراکز آموزشی تنها یکی از این برنامه‌ها است. البته در کنار این برنامه‌ها بسته‌های مرتبط با عدالت آموزشی، توسعه دانشگاه‌های نسل سوم و بین المللی سازی دانشگاه‌های بین‌المللی اجرایی می‌شوند.
دکتر حسینی خاطر نشان کرد: دور اول اعتبار بخشی مراکز و مؤسسات آموزش پزشکی در سال ۹۵ اجرایی شد و بر این اساس دانشگاه‌ها مورد ارزیابی قرار گرفتند و دور دوم ارزشیابی مؤسسات نیز در سال جاری در تمامی دانشگاه‌های علوم پزشکی اجرا خواهد شد.
همچنین معاون آموزشی وزارت بهداشت از همکاری با بخش خصوصی برای اجرایی شدن سند تحول آموزش خبر داده و اظهار داشته آئین‌نامه‌های اجرایی راهبردهای مشارکت بخش خصوصی در آموزش علوم پزشکی در حال تدوین است و به زودی به دانشگاه‌ها ابلاغ می‌شود.
در راستای بسته آموزشی پاسخگو و عدالت‌محور تأسیس ۱۵ دانشکده و ۲۲ مجتمع آموزش عالی سلامت در شهرستان‌ها را از اقدامات صورت گرفته و راه‌اندازی ۶۹ رشته مقطع در دانشکده‌های شهرستان‌های غیر از محل دانشگاه علوم پزشکی به منظور افزایش دسترسی محیطی به آموزش عالی دولتی از دیگر اقدامات در این حوزه بوده است.
نتایج چهار ساله طرح تحول آموزش پزشکی
اما اینکه بعد از گذشت بیش از چهار سال از اجرای برنامه طرح تحول آموزش پزشکی امروز در چه مرحله‌ای از اجرای این برنامه قرار داریم و آیا می‌توان گزارش موفقی از اجرای پنج ساله آن ارائه داد امری است که دکتر پورعباسی دبیر ستاد تحول و نوآوری دانشگاه‌های علوم پزشکی، به آن پاسخ داد و اظهار کرد: اگر ما یک قایق تندرو و کشتی نفت کش را با یکدیگر در نظر بگیریم یقیناً تفاوت‌های زیادی بین این دو از لحاظ سرعت وجود دارد. تفاوت سیاست، شیوه نامه و همچنین دستور العمل نیز مانند مثال این کشتی و قایق است. در واقع اگر در یک جامعه سیاستی مستقر و منجر به خروجی شود نیاز به یک بازده زمانی ۱۰ تا ۱۵ ساله دارد در حالی که ما در بسیاری از مواقع با یک شیوه نامه بسیاری از برنامه‌ها را تغییر دهیم.
وی در ادامه تاکید کرد: وقتی در خصوص سیاست بین المللی سازی دانشگاهی صحبت کنیم یقیناً اثر آن در ده سال آینده نشان داده می‌شود لذا جنس برنامه تحول آموزش پزشکی نیز از جمله سیاست‌های است که نتیجه بلند مدتی دارد ما اولین خروجی‌های این سیاست را که کمتر از ۴ سال است از اجرای آن می‌گذرد مشاهده می‌کنیم. مثلاً در سال ۹۴ تعداد دانشجویان خارجی در ایران زیر هزار نفر بود اما این آمار در حال حاضر به بیش از دو هزار افزایش یافته است.
دکتر پورعباسی یادآور شد: اگر توجهی به شیوه آزمون‌های علوم پزشکی داشته باشیم متوجه می‌شویم آزمون‌های رشته‌های علوم پزشکی در ۴ سال قبل به صورت کاغذی و فیزیکی برگزار می‌شد اما امروزه تعداد زیادی از این آزمون‌ها به صورت الکترونیک انجام می‌شود و بسیاری از دانشگاه‌ها که امروز مرکز مناطق آمایشی هستند برنامه‌ای به عنوان آزمون الکترونیکی نداشتند اما در حال حاضر در هر منطقه آمایشی سه مرکز آزمون الکترونیکی وجود دارد بنابراین این موارد جزو خروجی‌های اولیه بسته‌های تحول در آموزش پزشکی است. اگر چه ما معتقد هستیم این خروجی‌ها کافی نیست.
دبیر ستاد تحول و نوآوری دانشگاه‌های علوم پزشکی همچنین تاکید کرد: جنس برنامه‌های تحول در آموزش پزشکی همانند جنس برنامه‌های سیاسی است. یعنی نتایج بلندمدتی خواهد داشت.
وی در خصوص میزان همکاری دانشگاه‌ها در اجرای طرح تحول آزمون پزشکی نیز گفت: این موضوع درست است که بخش سلامت و درمان در اولویت اول برنامه‌های دانشگاه‌های علوم پزشکی قرار دارد و آموزش و پژوهش در اولویت‌های بعدی قرار می‌گیرد اما آنچه که از نگاه یک سیاست‌گذار اهمیت دارد این است که ببینیم که طی ۴ سال اخیر اجرای برنامه آموزش چه جایگاهی در دانشگاه‌ها پیدا کرده است. بنابراین اگر این موضوع را به صورت یک روند ببینم وضعیت کاملاً متفاوت است. مثلاً مرداد ۹۴ دغدغه معاونین آموزشی دانشگاه‌ها در سال ۹۴ این بود که با تقاضای مهمانی دانشجویان چه برخوردی داشته باشیم اما امروزه این دغدغه‌ها کاملاً متفاوت شده و آنها تلاش دارند در حیطه‌های مختلف ظرفیت‌های خود را نشان دهند و یا میز همکاری برای جذب دانشجویان خارجی راه اندازی کنند به همین جهت این از دستاوردهای بزرگ برنامه تحول به شمار می‌رود و گزارش‌های ارسالی از دانشگاه‌ها نظیر رشد اعتبارات بخش آموزش دانشگاه‌ها بیانگر ارتقای جایگاه آموزش در دانشگاه‌های علوم پزشکی است.
دکتر پور عباسی به چالش‌های مهم اجرای برنامه طرح تحول آموزش پزشکی اشاره کرد و گفت: هر برنامه‌ای مسلماً در اجرا با چالشی رو به رو می‌شود و ما نباید انتظار داشته باشیم هیچ چالشی پیشرو نباشد ضمن اینکه وجود چالش نیز سازنده می‌باشد. بنابراین در مرحله تدوین و اجرای اولیه در حوزه همراه کردن دانشگاه‌ها برای اجرای این برنامه با چالش رو به رو بودیم و با دشواری توانستیم به مسؤولان دانشگاه‌ها بقبولانیم آموزش نیازمند تحول است. اگر چه در حال حاضر این همراهی وجود دارد و ما امروز دیگر در مرحله تدوین برنامه چالشی نداریم بلکه در استقرار با یک سری چالش‌ها مواجه می‌شویم. مثلاً در دانشگاه‌های کوچک‌تر و برخی استان‌های دور افتاده هنوز نیازهای بهداشتی و درمانی در اولویت کاری مسؤولان قرار دارد و آموزش چندان دغدغه مسؤولان به شمار نمی‌رود لذا این امر مهمی است که ما در استقرار اجرای این برنامه بحث تحول در آموزش در اولویت مسؤولان قرار بگیرد.
دبیر ستاد تحول و نوآوری دانشگاه‌های علوم پزشکی ادامه داد: یکی دیگر از چالش‌ها در اجرای این برنامه بحث ثبات مدیریت است. تقریباً می‌توان گفت از مجموعه معاونین آموزشی دانشگاه‌ها که در سال ۹۴ اجرای برنامه را آغاز کردند تنها حدود ۴ نفر در آنها در جایگاه معاونت قرار دارند لذا تغییر و تحولات مدیریتی و جابجا شدن یک چالش بسیار بزرگی است البته بدین معنی نیست که مدیران جدید همراه نیستند اما بالاخره تا با این برنامه آشنا شوند موضوع زمان بر خواهد بود.
به گفته دکتر پورعباس سیاست تا به واحدهای عملیاتی تبدیل شود باید تغییر و تحولات زیادی اتفاق بیفتد واحدهای عملیاتی آموزش در دانشگاه‌ها، گروه‌های آموزشی، بخش‌های آموزشی، بیمارستانها و غیره هستند. که به عنوان واحدهای عملیاتی اجرای برنامه به شمار می‌روند. که باید توجیه لازم از سوی اینها صورت گیرد. بنابراین برای اینکه افراد با این سیاست آشنا شوند نیازی به زمان دارند. البته حوزه‌های ستادی معاونین و مدیران دانشگاه‌ها و دانشکده‌ها باید در این زمینه کمک کنند بنابراین همراه کردن این واحدها چالش دیگر است ضمن اینکه تعداد واحدهای عملیاتی در دانشگاه‌ها ما زیاد است و ما حدود ۶۲ دانشگاه علوم پزشکی که هر کدام آنها چندین دانشکده، گروه، بیمارستان و غیره دارند که همه این واحدها باید در خصوص اجرای این برنامه هماهنگ باشند.
به نظر می‌رسد، با وجود برخی انتقادات وارد شده از سوی کارشناسان و صاحب‌نظران به «سند تحول آموزش علوم پزشکی»، اجرای این سند تا حدودی در برخی موارد به موفقیت‌هایی دست یافته است و می‌تواند حوزه مغفول مانده آموزش علوم پزشکی را از ورطه فراموشی بیرون بکشد.
از سوی دیگر به دلیل اینکه برنامه تحول در آموزش علوم پزشکی برنامه‌ای کیفی و ۵ ساله است، هم‌اکنون که ۴ سال از اجرای آن می‌گذرد در خصوص نتایج نهایی این برنامه نمی‌توان اظهارنظر قطعی کرد و باید منتظر ماند و دید آیا طرح تحول آموزش در مرحله اول پنج ساله نتایج مثبتی خواهد داشت یا خیر و اینکه آیا این طرح واقعاً می‌تواند عرصه آموزش علوم پزشکی را متحول سازد؟.
افشار سلیمانی، سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان در گفتوگو با جامعه ایرانی:
اعضای کمیسیون اقتصادی مجلس در گفتوگو با جامعه ایرانی تشریح کردند: