آیا کاهش تعهدات برجامی از سوی ایران، نقض برجام است؟

دو ماه قبل بود که ایران در بیانیه‌ای اعلام کرد به دلیل خروج یکجانبه آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها علیه ایران، جمهوری اسلامی نیز بر اساس توافق‌نامه برجام، کاهش تعهدات برجامی را در دستور کار خود قرار می‌دهد.  با گذشت بیش از ۶۰ روز، ایران همانگونه که وعده داده بود، گام دوم کاهش تعهدات خود را عملیاتی کرد و غنی سازی اورانیوم خود را از ۳/۶۷ درصد افزایش داد. این اقدام اما با واکنش تند فرانسه مواجه شد و امانوئل مکرون رئیس جمهوری فرانسه این اقدام جمهوری اسلامی را محکوم کرد. ایران اما بی توجه به همه این مسائل اعلام کرد که در گام سوم خود، غنی سازی را تا ۲۰ درصد نیز افزایش خواهد داد.

اردشیر سنایى کارشناس مسائل بین الملل در گفتگو با جامعه ایرانى با اشاره به افزایش میزان غنى سازى ایران در راستاى کاهش تعهدات برجامی، گفت: طبق توافقى که در برجام صورت گرفته، این امکان براى طرفین در نظر گرفته شده است که اگر هریک از طرفین یک یا همه تعهدات خود را نقض کند، طرف مقابل نیز می‌تواند تعهدات خود را متوقف کند. به دلیل خروج یکجانبه آمریکا از برجام و بازگشت تحریم ها، ایران نیز کاهش تعهدات برجامی و افزایش میزان غنى سازى را در دستور کار خود قرار داده که این اقدام در چارچوب برجام جای دارد.

سنایى با بیان اینکه ایران فعلا دو گام مهم در این راستا برداشته است، گفت: گام اول گذر از محدودیت‌هاى میزان ذخایر اورانیوم و آب سنگین اراک بود و گام دوم هم در راستاى افزایش میزان غنى سازى است که از ٣/۶٧درصد عبور خواهد کرد. از نظر حقوقى اقدام ایران در چارچوب برجام است، اما اینکه طرف مقابل چه برداشت و تفسیرى از این موضوع خواهد داشت و چه واکنشى از خود نشان دهد نیز متفاوت خواهد بود.

این استاد روابط بین الملل در ادامه تصریح کرد: کارى که ایران انجام داد به لحاظ حقوقى در چارچوب برجام قرار دارد. مسائل بین الملل صرفا در چارچوب حقوقى نمى‌چرخد و موضوعات دیگرى هم در آن مطرح است. خروج آمریکا از برجام هم نقض برجام و هم نقص قطع نامه شوراى امنیت بود، اما واکنش هاى آنچنانى را ما از کشورهاى طرف برجام و سایر کشور‌ها نسبت به این اقدام ندیدیم، که البته این هم به مناسبات بین المللى و میزان نفوذ آمریکا بر مى‌گردد. اما در این مسئله اگر ایران بخواهد اقدامى در چارچوب برجام انجام دهد، طبیعى است که با واکنش کشورهاى حاضر در برجام مواجه خواهد شد.

سنایی با بیان اینکه باتوجه به میزان نفوذ ایران در نظام بین الملل انتظاری جز این نبود که فرانسه بخواهد ایران را محکوم و در این راستا بیانیه‌ای را منتشر کند، تصریح کرد: من احتمال می‌دهم اجلاس ویژه شورای حکام برگزار و ایران به عنوان ناقض برجام شناخته خواهد شد و احتمالا اتفاق‌های دیگری هم رخ خواهد داد. ما در یک موازنه برابر با آمریکا در نظام بین الملل قرار نداریم و این واکنش‌ها نسبت به کاهش تعهدات برجامی ایران، تاحدودی طبیعی است.

این کارشناس سیاست خارجی ادامه داد: درست است که اقدام ایران در چارچوب برجام است، اما یادمان باشد که تمام تلاش طرف مقابل این بود که میزان غنی سازی و مواردی که به مسائل هسته‌ای ایران برمی‌گردد را تحت نظارت و کنترل خود در بیاورد و تمامی نظارت‌ها بر میزان غنی سازی و درصد غنی سازی و … صرفا برای مهار ایران بود. حال اگر ایران بخواهد پایش را از این محدودیت‌ها فراتر بگذارد، از دیدگاه آن‌ها نقض اصلی رخ داده است. از لحاظ حقوقی شاید حق با ایران باشد، اما از لحاظ سیاسی مناسبات قدرت تعیین کننده نوع کنش‌ها در نظام بین‌الملل است.

اردشیر سنایی با بیان اینکه ایران سیاستی را در پیش گرفته است که از یک سو در برجام باقی بماند و از سوی دیگر میزان تعهدات خود در برجام را کاهش دهد، خاطرنشان کرد: ایران سعی دارد تا طرف مقابل و کشور‌های باقی مانده را راضی کند اروپا را تحت فشار قرار دهند و در پی آن اروپا هم آمریکا را در فشار بگذارد تا بخشی از تحریم‌هایی که علیه ایران وضع شده، برداشته شود. به نظر می‌رسد ایران نمی‌خواهد باب مذاکره و دیپلماسی را ببندد و خواهان این است که مذاکرات خو با اروپایی‌ها را ادامه دهد تا با فشار اروپا حداقل بخشی از خواسته‌های خود را به ایالات متحده تحمیل کند. اما اینکه اروپا چگونه با خروج تدریجی ایران از برجام مواجه می‌شود، مواردی است که باید صبر کنیم تا نتیجه را ببینیم. اما معتقدم که ایران آنطور که باید نمی‌تواند از ظرفیت اروپایی‌ها برای وادار کردن آمریکا برای بازگشت به برجام و یا برداشتن بخشی از تحریم‌ها، به خوبی استفاده کند.  اگر مذاکراتی که با اروپا انجام می‌دهیم به نتیجه نرسد و یا اروپا به این نتیجه برسد که گام‌های بعدی ایران در نهایت به خروج ایران از برجام می‌انجامد، ممکن است به آنجا هم برسیم که شاهد تحریم‌هایی از سوی اروپا باشیم.