از ۳۰ اردیبهشت سال ۹۳ و همزمان با ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیت از سوی رهبر معظم انقلاب این روز به «روز ملی جمعیت» نام گرفت تا دستگاه‌های اجرایی و مرتبط با مسائل جمعیتی با صورت جدی بر روی موضوع رشد جمعیت کار کنند. هرچند با وجود گذشت ۵ سال از ابلاغ این سیاست‌ها، هنوز تحرک خاصی در دستگاه‌های اجرایی برای عملیاتی سازی آن دیده نشده و حتی می‌توان گفت به فراموشی سپرده شده است. ابلاغ این سیاست‌ها از سوی مقام معظم رهبری برای توجه مسئولان به موضوع کاهش جمعیت به عنوان هشداری جدی در این حوزه محسوب شد. هشداری که حال با گذشت چندین سال از اعلام آن، انتشار آمارهای نگران کننده از نرخ رشد جمعیت، میزان سالمندی کشور، نرخ باروری و موالید اهمیت حرکت جمعیت کشور به سوی سالمندی را بیش از پیش مشخص کرده است. به همین منظور و همزمان با روز «ملی جمعیت» با موضوع رصد آخرین وضعیت تحولات جمعیت ایران، نشستی با حضور کارشناسان و پژوهشگران جمعیتی کشور برگزار شد. در این نشست علی اکبر محزون مدیر کل دفتر جمعیت و سر شماری مرکز آمار ایران، خلیل علی محمدزاده استاد دانشگاه و پزشک، ناهید دیناروند روانشناس و پژوهشگر جمعیت و صالح قاسمی دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت حضور داشتند. در این نشست در خصوص آخرین آمارهای جمعیتی کشور، عدم اجرای سیاست‌های کلی جمعیت، عوارض کم فرزندی و عواقب عدم بهره‌وری از پنجره جمعیتی بحث شد. بخش اول این نشست را در ادامه می‌خوانید.
نرخ رشد سالمند ۳ برابر رشد جمعیت کشور است
در ابتدای این نشست علی اکبر محزون مدیر کل دفتر جمعیت و سرشماری مرکز آمار ایران در خصوص سیاست‌های کلی جمعیتی گفت: پنج سال از ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیت توسط رهبر معظم انقلاب می‌گذرد، این سیاست‌ها در ۱۴ بند ۳۰ اردیبهشت ۹۳ به دستگاه‌های کشور ابلاغ شد اما متأسفانه همچنان میان نخبگان کشور ناشناخته است. سیاست‌های کلی جمعیت به دلیل توجه به ابعاد مختلف از جمله رفع موانع ازدواج، تحکیم خانواده، ترویج سبک زندگی ایرانی- اسلامی، تکریم سالمندان، باز توزیع فضایی و جغرافیایی جمعیت، رصد مستمر این سیاست‌ها و در نهایت افزایش نرخ باروری به بیش از سطح جانشینی بسیار جامع است.
وی با توجه به آخرین سرشماری‌های انجام شده در کشور و ارائه آماری از شاخص جمعیتی عنوان کرد: در حال حاضر و بر اساس آخرین سرشماری‌های انجام شده جمعیت کشور بالغ ۸۲ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر است که پیش بینی می‌شود این رقم در میانه سال به ۸۳ میلیون نفر رسد. میزان رشد جمعیت کشور نیز طبق آخرین سرشماری ۱.۲۴ درصد بوده و ۷۴ درصد جمعیت کشور در شهرها ساکن هستند، این در حالی است که تا قبل از این سرشماری و در سال ۷۵، ۴۷ درصد مردم شهرنشین بوده اند. به طور کلی نیز وجود ۲۵ میلیون و ۶۶۷ هزار خانوار برای سال ۹۸ پیش بینی شده است.
وی در خصوص ترکیب سنی و ساختار جمعیت نیز توضیح داد: امسال ۲۰ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر معادل ۲۴.۶ درصد از افراد جامعه زیر ۱۵ خواهند داشت، جوانان ۱۵ تا ۲۹ سال نیز حدود ۱۸ میلیون و ۲۶۹ هزار نفر معادل ۲۲ درصد جمعیت را تشکیل خواهند داد. هستند. جمعیت میانسال کشور که در رده سنی ۳۰ تا ۶۴ هستند، ۳۹ میلیون و ۱۲۳ هزار نفر معادل ۴۷.۱ درصد جمعیت و جمعیت سالمندان بالای ۶۵ سال نیز ۵ میلیون و ۲۸۳ هزار نفر است. البته در ارقام آماری و علمی سالمندان بالای ۶۰ سال محسوب شده که این رقم در کشور ۸ میلیون و ۲۳۱ هزار نفر می‌باشد و ۹.۹ درصد جمعیت کشور را سالمندان تشکیل می‌دهند.
محزون با اشاره به فرصت پنجره جمعیتی و لزوم استفاده از آن برای ارتقای سطح کشور اظهار داشت: پنجره جمعیتی به عنوان یک فرصت برای ایجاد تحول در کشور محسوب می‌شود و ۶۹.۱ درصد از جمعیت کشور که شامل افراد رده سنی جوان و میان‌سالی که نیروی بالقوه و کارآمد کشور محسوب می‌شود، است. با توجه به اینکه نرخ رشد سالمندان ۳.۶۲ درصد و نرخ کلی رشد جمعیت ۱.۲۴ است، در واقع نرخ رشد جمعیت سالمندان سه برابر رشد کلی جمعیت است و این امر نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۰ شمار سالمندان کشور از ۱۰ درصد عبور و در سال ۱۴۲۰ نیز طبق پیش بینی‌های رسمی مرکز آمار، ۱۹.۴ درصد از افراد جامعه سالمند خواهند بود. درواقع در این سال از هر ۵ نفر ۱ فرد سالمند خواهد بود.
این جمعیت شناس با اشاره به نرخ رشد منفی جمعیت جوانان نیز توضیح داد: با بررسی سه آمار سرشماری‌های کشور روند نزولی رشد جوانان کشور واضح و به عنوان یک زنگ خطر محسوب می‌شود. بر اساس آمارها سال ۹۰، حدود ۲۳ میلیون از جمعیت کشور را جوانان تشکیل می‌دادند که سال ۹۵ این رقم به ۲۰ میلیون و سال ۹۸ این رقم به ۱۸ میلیون و ۲۶۹ هزار نفر خواهد رسید. این ارقام نشان دهنده رشد منفی جمعیت جوان و عمق فاجعه جمعیتی در کشور است.
وی ادامه داد: متأسفانه برای رفع موانع ازدواج اقدام جدی نکرده ایم در نتیجه شاهد هستیم که از سال ۸۹ تاکنون میزان ازدواج‌ها روند نزولی داشته است. آمارها نشان می‌دهد ۱۳ میلیون فرد مجرد در کشور داریم. سال ۹۵ جمعیت ازدواج نکرده کشور که در سن متعارف بودند حدود ۹ میلیون و ۷۶۹ هزار نفر و افراد مجرد در سن غیرمتعارف یک میلیون و ۸۱۰ هزار نفر و افراد بالای ۵۰ سال که مجرد قطعی محسوب می‌شوند ۲۲۰ هزار نفر محاسبه شدند. از سوی دیگر بالا رفتن سن ازدواج موجب افزایش میانگین سنی ازدواج شده و میانگین سنی ازدواج دختران از سن ۱۹.۷ به ۲۳ سال رسیده است.
این پژوهشگر جمعیت در خصوص آمار اشتغال جوانان نیز در سال ۹۷ نیز توضیح داد: در حوزه اشتغال نیز سال ۹۷، ۲۷ میلیون نفر خود را به بازار کار عرضه کردند که ۲۳ میلیون نفر از آنان مشغول به کار و سه میلیون و ۶۱ هزار نفر همچنان جویای کار هستند که آمار ۱۲ درصدی بیکاری کشور را تشکیل می‌دهند. آمار و ارقام‌های شاخص‌های جمعیتی حاکی از آن است که در این حوزه از وضعیت خوبی برخوردار نیستیم و در صورتی که مسئولان و دستگاه‌ها برای افزایش رشد جمعیت اقدام جدی نکنند در سال‌های آتی با مشکلات جدی در حوزه‌های مختلف روبرو خواهیم داشت.
فرزند آوری عامل کاهش آسیب‌های خانوادگی و اجتماعی
در ادامه این نشست ناهید دیناروند روانشناس و پژوهشگر جمعیت، با بیان اینکه سبک زندگی مهم‌ترین دلیل کاهش فرزند آوری است، گفت: متأسفانه سبک زندگی غلط و گرایش به مصرف گرایی موجب کم فرزند آوری شده است. امروزه بعضی از زوج‌ها تولد فرزند را مانع آسایش خود دانسته و به دلیل مسائل اقتصادی از این امر خودداری می‌کنند. بسیاری از والدین در تأمین خواسته‌های فرزندان افراط می‌کنند در نتیجه تولد فرزندان را متحمل هزینه‌های زیاد دانسته و شاهد کم فرزندی در کشور هستیم.
وی با اشاره به آثار مثبت روانی فرزندآوری برای والدین اظهار داشت: این در حالی است که فرزند آوری برای سلامت روحی و روانی خانواده بسیار مهم است. چرا که حالت شادابی در زنان از زمان بارداری ایجاد شده و به محیط خانواده منتقل می‌شود. احساس دوست داشتن و محبوب بودن نیز که نیاز عاطفی همسران است از تولد فرزند ناشی می‌شود.
دیناروند تصریح کرد: انسان موجودی است که همواره نیاز دارد مورد حمایت قرار گیرد یا از کسی حمایت کند و این حس باعث ارتقا و رشد روحی و روانی وی می‌شود. به علاوه تولد فرزند با بالا بردن ظرفیت روحی موجب افزایش تاب آوری والدین خواهد شد. یکی دیگر از مزایای فرزند آوری دوام و استمرار بنیان خانواده است. آمارها نیز نشان می‌دهد که در خانواده‌هایی که دارای فرزند هستند، میزان طلاق کمتر از خانواده‌های بدون فرزند است.
این پژوهشگر جمعیت با بیان اینکه خانواده‌های تک فرزند هم به خود و هم به فرزند آسیب می‌زنند. عنوان کرد: چرا که وقتی الگوی پیش روی فرزندان تنها والدین باشد، شاهد بروز رشد جهشی و ایجاد مشکل در رشد کودکان شده و شاهد بروز مشکلات روحی و روانی در بزرگسالی کودک خواهیم بود. به علاوه تولد فرزند امید به آینده را بالا برده و موجب تلاش والدین برای زندگی بهتر می‌شود. در حالی که کاهش تولد فرزندان این انگیزه و تلاش را کاهش داده و موجب افزایش آسیب‌های روحی و روانی میان افراد و انتقال آن به جامعه و بروز آسیب‌های اجتماعی خواهیم بود. در واقع فرزند آوری از آسیب‌های اجتماعی، سالمندی بدون حمایت و بروز بیماری‌های روانی در افراد پیشگیری می‌کند.
وی با اشاره به آثار تک فرزندی نیز اظهار داشت: تک فرزندان بسیاری از احساسات و تجارب را در زندگی حس نمی‌کنند. به عنوان مثال حس رقابت که باعث حرکت به جلو و پیشرفت افراد می‌شود در میان تک فرزندان وجود ندارد چرا که در خانه هیچ خواهر و برادری برای ایجاد این حس رقابت نیست. در نتیجه در جامعه با افرادی ناپخته، بدون احساس رقابت، دارای مشکلات شخصیتی و اعتماد به نفس پایین روبرو خواهیم شد. نتیجه این اعتماد به نفس پایین نیز بروز بیماری‌های روانی همچون افسردگی در جامعه است که در حال حاضر نیز شاهد آن هستیم.
دیناروند درباره تأثیر تک فرزندی در رشد آمار طلاق نیز توضیح داد: اغلب طلاق‌های کشور در ۷ سال اول زندگی که زوجین فرزندی ندارند یا دارای یک فرزند هستند رخ می‌دهد و این امر نشان دهنده آن است که فرزند آوری موجب استحکام و پویایی خانواده می‌شود. یکی از عواقب مثبت چند فرزندی، سالمندی رها نشده است. در حالی که در اروپا چند فرزندی زیاد شده اما متأسفانه در کشور ما مردم از این مسئله غافل هستند و احتمالاً در سال‌های آتی شاهد والدینی خواهیم بود که کسی برای حمایت یا نگهداری از آنها وجود ندارد.
وی در پایان تأکید کرد: در حال حاضر برای پیشگیری از افزایش آمار طلاق، آسیب‌های اجتماعی و بزه کاری‌ها نیازمند تغییر سبک زندگی خود و عدم مصرف گرایی و راحت طلبی هستیم.
افشار سلیمانی، سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان در گفتوگو با جامعه ایرانی:
اعضای کمیسیون اقتصادی مجلس در گفتوگو با جامعه ایرانی تشریح کردند: