ایران و روسیه به تقابل رسیده‌اند؟

جامعه ایرانی– در سایه توافق اسرائیل و روسیه درمورد شرایط نظامی در سوریه، تهران نگران است که پوتین با دور شدن از آن به محور ریاض-تل آویو نزدیک شود.

به گزارش جامعه ایرانی به نقل از مجله آنلاین میدا، پس از سفر بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل به مسکو در ماه می و چندین بیانیه‌ای که در پی آن از سوی مقامات ارشد روس مطرح شد، این  برداشت در اسرائیل شکل گرفته که نوعی توافق میان این رژیم و روسیه ایجاد شده که بر اساس آن «ایران دیگر در سوریه نخواهد بود.»

تمامی این گزارش‌ها و شایعات باعث شده تشخیص واقعیت از سروصداهای بی‌خود سخت شود. بر اساس گزارش‌های اسرائیل، روسیه خود را متعهد به خروج تمام «نیروهای غیرروسی» از جنوب می‌داند و در ازای آن اسرائیل پذیرفته که نیروهای طرفدار اسد کنترل منطقه قنیطره، درعا و سویدا را پس بگیرند.

لیبرمن، وزیر جنگ اسرائیل به مسکو سفر کرد و به نظر می‌رسد همه‌چیز به آرامی میان روسیه و اسرائیل پیش می‌رود. اما با نگاهی نزدیک‌تر و دقیق‌تر مشخص می‌شود که همه‌چیز به همین سادگی نیست و آنچه رخ می‌دهد چیزی بیش از نشست‌هایی است که می‌بینیم. روسیه هنوز از اینکه به‌طور رسمی به این مسئله بپردازد امتناع می‌کند و هنوز این تفاهم میان دو طرف را یک توافق الزام‌آور اعلام نکرده است.

میخائیل بوگدانف، معاون وزیر خارجه روسیه گفت که هیچ اطلاعی درباره توافق میان اسرائیل و روسیه ندارد. این در حالی است که سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه گفت «شرایط مطلوب برای نیروهای جمهوری عرب سوریه این است که در مرز میان اسرائیل و سوریه مستقر شوند»، اما نکته اینجا است که او در کنفرانس خبری با وزیر خارجه موزامبیک این مسئله را مطرح کرد نه به عنوان بخشی از بحث خاورمیانه.

با توجه به آنچه در حال حاضر در مسکو جریان دارد، ظاهراً برخی تفاهمات با اسرائیل صورت گرفته اما هنوز توافقی نهایی نشده است. به هر صورت، نکته مهم این است که رسانه روسی تأکید کرده که نیروهای بشار اسد به مرز جنوبی سوریه مستقر خواهند شد، درحالی‌که شبه‌نظامیان شیعه و مورد حمایت ایران رو به کاهش هستند.

خشم و نگرانی در تهران

واکنش‌ها در ایران خیلی زود عیان شد. نخستین واکنش به تفاهم میان روسیه و اسرائیل از سوی بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت خارجه انجام شد که گفت: «هیچ‌کس ایران را مجبور به انجام کاری نخواهد کرد. ایران یک کشور مستقل است که سیاست‌هایش بر اساس منافع خارجی تعیین می‌شود. حضور ما در سوریه تا زمانی که تروریسم وجود دارد و تا زمانی که دولت سوریه به کمک ما تمایل دارد، ادامه خواهد داشت.»

علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران نیز تأکید کرد که نیروهای ایرانی به خواست دولت سوریه در این کشور هستند. این در حالی است که برخی کارشناسان و تحلیل گران ایرانی نیز نسبت به موضع‌گیری‌های ضدایرانی روسیه انتقاد دارند. برای مثال فریدون مجلسی، دیپلمات سابق ایرانی برخلاف برخی سیاست‌مداران ایرانی که به روسیه اعتماد دارند، معتقد است که روسیه متحد ایران نیست و مطمئناً برای آن نخواهد جنگید. به عقیده او روسیه نمی‌خواهد در سوریه تنها و بدون هیچ رقیبی باشد و اگر نیروهای ایرانی در سوریه نباشند، نیروهای آمریکایی نیز هیچ دلیلی برای ماندن نخواهند داشت و این همان چیزی است که روسیه می‌خواهد.

واقعیت و نظریه

حال مشخص است که اختلاف عقیده جدی میان روسیه و ایران وجود دارد و اتحاد استراتژیک استوار و پایداری میان آن‌ها وجود ندارد. به نظر می‌رسد مجلسی درست می‌گوید که ایران نباید به روسیه اعتماد کند.

اما میان دو طرف یک وابستگی متقابل وجود دارد –روسیه و ایران حتی اگر به یکدیگر علاقه نداشته باشند، به هم نیاز دارد. روسیه نمی‌تواند این منطقه را بدون حضور ایران کنترل کند و ایران نمی‌تواند بدون پوشش هوایی روسیه حرکتی کند و مانوری بدهد.

اختلافات دو کشور بر سر آینده سوریه است و روس‌ها از تقابل احتمالی ایران و اسرائیل و گرفتاری در آن ترس دارند. درنتیجه هدف استراتژیک روسیه بدون تغییر می‌ماند –حفظ روابط خوب با ایران و به‌طور هم‌زمان با اسرائیل. در حال حاضر روسیه نه نیت و نه اراده پذیرش هرگونه مسئولیتی را دارد. و مشکلات اسرائیل از همین جا آغاز می‌شود.

نخست باید متذکر شد که هیچ نیروی ایرانی واقعی در سوریه وجود ندارد، بلکه مشاوران سپاه و شبه‌نظامیان شیعه –از حزب‌الله لبنان تا فاطمیون افغانستان- تحت فرمان ایران قرار دارند. درعین‌حال، نباید از خاطر برد که روسیه هیچ توان فیزیکی برای فرمان دادن به این شبه‌نظامیان و مطمئناً مقابله با آن‌ها به‌خصوص به نفع اسرائیل ندارد.

اکثر مفسران روسی معتقدند که روسیه هیچ نفع واقعی از این تفاهم‌نامه‌ها با اسرائیل نخواهد برد چراکه اعزام نیروهای اسد به مرز جولان برای خود اسد خوب است نه روس‌ها. مسئله دیگر و مهم‌تر این است که چطور می‌توان نیروهای اسد و شبه‌نظامیان حامی ایران را از هم تفکیک کرد؟ به‌هرحال آن‌ها با هم کار می‌کنند و تشخیص‌شان از هم غیرممکن است.