روسیه چه سودی از شکست برجام می‌برد؟

جامعه ایرانی– نیکولای کوزانوف، پژوهشگر مرکز چاتام هاوس لندن و استاد دانشگاه اروپایی سن پترزبورگ روسیه طی یادداشتی برای الجزیره نوشت: ممکن است روسیه به صورت حداقلی از سقوط توافق هسته‌ای ایران سود ببرد اما آن را به عنوان یک پیشرفت مثبت ارزیابی نمی‌کند.

به گزارش جامعه ایرانی به نقل از الجزیره، کوزانوف در ادامه آورده: هشتم ماه می، دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا تصمیم خود برای خروج از توافق هسته‌ای ایران و اعمال مجدد تحریم‌های سختگیرانه علیه ایران را اعلام کرد. این اقدام متحدان اروپایی وی را به تکاپو برای حفظ توافق انداخت، در حالیکه مقامات ایرانی برای کسب اطمینان مجدد به سمت چین و روسیه روی کردند.

در این میان، برخی تحلیل‌گران مطرح کرده‌اند که مسکو از تصمیم ترامپ برای خروج از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) سود می‌برد و بیشتر علاقمند به حفظ تحریم‌های آمریکایی است تا رفع آنها. در حالی که این گمانه‌زنی تا حدودی درست است، واقعیت پیچیده‌تر از اینها است.

آیا روسیه از نظر اقتصادی سودی می‌برد؟

تحریم‌هایی که پس از نهایی شدن برجام در سال ۲۰۱۵ بر جای ماند، به طور کامل در راستای منافع روسیه بود چراکه مانع از ورود بسیاری از سرمایه‌گذاران غربی به اقتصاد ایران می‌شد. از سوی دیگر، این تحریم‌ها مانع جدی برای ورود شرکت‌های روسی به بازار ایران نبودند.

در نتیجه کل سال ۲۰۱۷ و سه ماهه نخست سال ۲۰۱۸ دوره فعالیت شدید و بی‌سابقه در حوزه تجارت روس‌ها در ایران بود.

با این حال دولت روسیه هرگز خواستار سقوط کامل این توافق و اعمال تحریم‌های سختگیرانه‌تر بر ایران نبود. تحریم‌های ثانویه‌ای که با تصمیم ترامپ بازگشتند، واقعا به معنای فرصت‌های اقتصادی بیشتر برای شرکت‌های روسی نیستند.

در مقابل، شرکت‌های بزرگ روسی با توجه به روابط اقتصادی نزدیک و ادغام با غرب، مجبور به آغاز روند کاهش حضور خود در ایران هستند. مرکز صادرات روسیه -خاورمیانه – شرکتی که توسط ایگور چایکا، پسر دادستان عمومی روسیه تاسیس شد- در میان شرکت‌هایی بود که مجبور شد از ایران خارج شود؛ این شرکت قرار بود تاسیسات آب‌شیرین‌کن را احداث کند. لوک‌اویل، دومین تولیدکننده نفت روسیه نیز دچار همین شرایط شد و تصمیم خود برای به تعلیق درآوردن برنامه‌هایش جهت توسعه پروژه‌هایی در این کشور را اعلام کرد.

احتمال زیادی وجود دارد که یک شرکت نفتی روسی دیگر به نام تات‌نفت نیز از مدل لوک‌اویل پیروی کرده و از مذاکره با شرکای ایرانی کناره‌گیری کند.

مطمئنا اعمال مجدد تحریم‌های سختگیرانه آمریکا ضرورتا به معنای قطع کامل روابط اقتصادی ایران و روسیه نخواهد بود. آنها مطمئنا به کار خود ادامه خواهند داد اما به چند پروژه مشترک محدود خواهند شد. با این حال ایران بار دیگر به منطقه ممنوعه سرمایه‌گذاران بزرگ روسی و غربی تبدیل خواهد شد، درست مانند سال‌های پیش از ۲۰۱۵.

روسیه از خروج ایران از بازار نفت هم سود نخواهد برد. شاید در کوتاه مدت این مسئله باعث افزایش موقتی قیمت نفت شود، اما مسکو واقعا به دنبال این شکل از پیشرفت نیست. برخلاف نیمه دهه ۲۰۰۰ میلادی که شرکت‌های انرژی روسیه چشم بسته به دنبال قیمت بالاتر نفت بودند، امروز آنها بیشتر نگران ثبات خود هستند.

آیا روسیه از نظر سیاسی سودی می‌برد؟

بی شک تصمیم ترامپ باعث نزدیک شدن ایران به روسیه می‌شود. در عین حال، تنش‌ها میان آمریکا و اتحادیه اروپا بر سر برجام فرصت بازسازی روند گفتگو با اروپاییان را به روسیه می‌دهد.

هم آنگلا مرکل، صدر اعظم آلمان و هم امانوئل ماکرون، رئیس جمهور فرانسه طی ماه‌های اخیر به روسیه سفر کرده‌اند و به نظر می‌رسد جایگاه مسکو به عنوان یکی از طرف‌های برجام می‌تواند در راستای ایجاد شکاف در جبهه ضد روسی غرب بکار گرفته شود.

با این حال روسیه شکست برجام را یک توسعه سیاسی مثبت ارزیابی نمی‌کند. این توافق تضمین می‌کرد که آمریکا و اسرائیل در اقدام خصمانه یا تهاجم نظامی علیه تهران مشارکت نخواهند داشت و به ایجاد ثبات اقتصادی و سیاست داخلی این کشور کمک می‌کرد.

پس از خروج آمریکا از برجام، مسکو گزینه‌های زیادی ندارد. ممکن است که به شرایط رژیم تحریم‌های دولت اوباما برگردد، زمانیکه اکثر تجارت‌ها میان دو کشور در فضای اقتصاد خاکستری انجام می‌شد. روابط تجاری آن دوره بسیار محدود و کوچک بودند تا ارتباطی با بازار غرب نداشته باشند و تحت تاثیر تحریم‌های آمریکا نیز قرار نگیرند.

در نهایت اینکه، روسیه تلاش خود را برای استفاده از فضای محدودی که دولت ترامپ برای ایران در عرصه بین‌الملل ایجاد کرده، بکار خواهد بست. اما یک مسئله روشن است: غیرمحتمل است که روسیه ایران را در مواجهه با خصومت آمریکا رها کند.