ماه عسل دوباره ایران و شبکه الجزیره

رضا غبیشاوی –  محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران در سفر اخیر خود به دوحه قطر، برای چندمین بار با شبکه الجزیره مصاحبه کرد. در ماه های اخیر شاهد افزایش قابل ملاحظه تعداد مصاحبه شبکه الجزیره با مقامات ایرانی هستیم.

به نظر می رسد دوباره رابطه حکومت ایران و الجزیره خوب شده است. دفتر شبکه الجزیره در ایران فعالتر از گذشته است. یادداشت ها و گزارش های زیادی از ایران و نویسندگانی ایرانی در سایت الجزیره منتشر می شود. برخلاف گذشته، الجزیره در پوشش خبری تحولات ایران، رویکرد مثبت و حمایتی از حکومت تهران دارد و خبرهای منفی از ایران را پوشش نمی دهد.

این تغییر رویکرد الجزیره در برابر ایران بعد از محاصره قطر از سوی ۳ کشور همسایه یعنی سعودی، بحرین و امارات روی داد.

با قطع همه روابط سیاسی، اقتصادی، دیپلماتیک و … این سه کشور با قطر، دوحه در فشار شدیدی قرار گرفت.

این سه کشور نه تنها از ورود و خروج شهروندان قطری به کشورهای خود جلوگیری کردند بلکه همه شهروندان قطری را اخراج و سفر شهروندان خود را به قطر ممنوع کردند.

آنها همه ارتباطات و سفرهای هوایی، دریایی و زمینی میان دو طرف را لغو کردند. همچنین عبور هواپیماها، کشتی ها و خودروهای قطری از آسمان، زمین و دریای خود به سمت قطر ممنوع اعلام شد.

قطر در محاصره واقعی قرار گرفت اما ایران تنها راه تنفس است.  ایران هم اکنون نیز تنها مسیر عبور و مرور هواپیماها به قطر است.

بعد از محاصره، قطر در روابط خارجی خود تغییرات اساسی و کم سابقه یا بی سابقه انجام داد. چراغ خاموش به ایران نزدیک شد. در خط مقابل سعودی، امارات و بحرین قرار گرفت و برای اولین بار انتقاد از سران کشورهای سعودی، بحرین و امارات در الجزیره دیده شد.

دوحه، به حضور در جبهه براندازان حکومت بشار اسد در سوریه پایان داد؛ الجزیره از خبرهای حماسی علیه بشار اسد خالی شد و مخالفان مسلح در سوریه دیگر “انقلابیون” خطاب نشدند.

الجزیره تعداد مصاحبه با مقامات ایرانی را بیشتر کرد و در پوشش اتفاقات ایران رویکرد مثبت و حمایتی از تهران در پیش گرفت. به عنوان مثال شبکه الجزیره مورد انتقاد قرار گرفته است که خبرهای منفی از ایران را منتشر نمی کند. الجیره همچنین اعتراضات و درگیری ها را در ایران از جمله اعتراضات دی ماه ۹۶ را پوشش نداد.

روند نزدیک شدن الجزیره به تهران به جایی رسیده که در زمینه حمایت از مواضع ایران به شبکه های العالم (شبکه عربی زبان صداوسیما) و المیادین (شبکه لبنانی مشهور به حمایت از ایران و بشار اسد) شبیه تر شده است.

چرخش الجزیره از منظر دیگری هم قابل بررسی است.

۳ کشور سعودی، امارات و بحرین نه تنها همه روابط با قطر را قطع کردند و این کشور را تحت تحریم ها و فشار شدیدی قرار دادند بلکه همزمان جنگ رسانه ای را هم علیه این شبه جزیره کوچک در جنوب خلیج فارس آغاز کردند. از خبر قحطی مواد غذایی در فروشگاه های دوحه در نخستین ساعات محاصره تا انتشار خبرهای راست و دروغ  علیه دولت قطر.

دوحه برای مقابله با این جنگ رسانه ای از همه ظرفیت های خود و  در راس آن شبکه الجزیره استفاده کرد.

شبکه الجزیره که زمانی با شعار “الرای و الرای الاخر” (نظر و نظر دیگر ) به طور نسبی از بی طرفی و رفتار حرفه ای برخوردار بود و برنامه های جذاب آن از “الاتجاه المعاکس” (برنامه مناظره ای  “طرف های متضاد”) و “بلاحدود” (بدون مرز) تا لقاء الیوم (دیدار امروز) و “شاهد علی العصر” (شاهدی بر زمانه) مخاطبان را میخ‌کوب می کرد، قربانی اختلاف قطر وهمسایگانش شد.

الجزیره روز به روز از یک “رسانه” دورتر و به یک نهاد تبلیغاتی – روابط عمومی دولتی نزدیک تر شده است.

دیگر  نشانه خوب شدن روابط ایران و رسانه های قطری، دعوت از عباس ناصر مدیر شبکه تلویزیونی العربی به تهران است. این شبکه خصوصی وابسته به قطر در لندن مستقر است.

عباس ناصر در سال ۱۳۸۴ خبرنگار الجزیره در تهران بود که توسط مقامات ایرانی اخراج شد. او در سفر به اهواز، سلسله مستندهایی درباره مردم عرب خوزستان تهیه کرده بود. پخش این مستندها باعث بروز اختلاف نظرها و در نهایت اخراج او از تهران شد.

ایران و الجزیره سابقه پرفراز و نشیبی داشتند.

شبکه الجزیره در سال ۱۹۹۶ توسط شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی امیر وقت قطر تاسیس شد. او الجزیره را یک سال بعد از کنارزدن پدرش و به دست گرفتن قدرت راه اندازی کرد. تاسیس الجزیره یکی از برنامه های امیر جدید برای قطر جدید بود. قطری که قرار بود با استفاده از ابزارهای قدرت نرم، فراتر از یک کشور منزوی و کوچک خلیج فارس ظاهر شود.

او تلاش کرد با راه اندازی یک شبکه خبری ماهواره ای اتفاقی جدید را در خاورمیانه رقم بزند. با راه اندازی الجزیره تجربه سی ان ان به عنوان اولین شبکه خبری ماهواره ای تلویزیونی ۲۴ ساعته تکرار شد، اما این بار در محیط استبداد زده وفضای بسته رسانه ای خاورمیانه؛ جایی که تنها رسانه های رسمی و دولتی یا شبه دولتی فعالیت می کردند.

تولد الجزیره با تولد دولت اصلاحات در ایران همزمان شد. دولت اصلاحات با بازکردن فضای سیاسی – رسانه ای ایران از الجزیره و دیگر رسانه های منطقه ای و بین المللی استقبال کرد. شبکه الجزیره با پوشش حرفه ای تحولات ایرانی و مواضع مقامات ایرانی، تصویر مناسبی از ایران در جهان عرب منتشر کرد.

مقامات دولت اصلاحات رابطه ای نزدیک با خبرنگاران الجزیره داشتند و خبرهای اختصاصی در اختیار الجزیره قرار می دادند.  غسان بن جدو خبرنگار الجزیره رئیس دفتر این شبکه در تهران قبلا خبرنگار بی بی سی عربی بود.  غسان بن جدو پدر و مادر تونسی و لبنانی داشت و به مقامات دولت اصلاحات نزدیک بود. وی در چند سفر خارجی سیدمحمدخاتمی رئیس جمهور اصلاحات وی را همراهی می کرد.

غسان بن جدو – خبرنگار پیشین بی بی سی عربی به الجزیره پیوست و رئیس دفتر این شبکه در تهران شد. او سپس در سال ۲۰۱۱ بر سر پوشش بحران سوریه با مدیریت شبکه به اختلاف رسید و از آن جدا شد. او شبکه المیادین را در لبنان تاسیس کرد.

غسان بن جدو بعد از آغاز بحران سوریه در سال ۲۰۱۱ و در اعتراض به شیوه پوشش تحولات آن در الجزیره، این رسانه را ترک کرد و اندکی بعد شبکه خبری المیادین را تاسیس کرد و به عنوان مدیر آن به فعالیت خود ادامه داد. شبکه ای که حمایت شدید از مواضع دولت بشار اسد و ایران، مهمترین ویژگی آن است.

در سال های بعد از دولت اصلاحات، یعنی در دولت احمدی نژاد سخت گیری ها علیه خبرنگاران خارجی در تهران و افرادی که به عنوان تحلیلگر در برنامه های ماهواره ای مشارکت می کردند افزایش یافت. این روند بعد از حوادث سال ۸۸ به اوج خود رسید.

سال ها بعد در ماجرای اعتراضات در سوریه در سال ۲۰۱۱، شبکه الجزیره به صورت تمام عیار از معترضین حمایت کرد. وقتی اعتراضات مسلحانه شد و فعالیت های سیاسی نظامی دیپلماتیک برای براندازی حکومت بشار اسد در سوریه شدت گرفت الجزیره در کنار دولت قطر در این عرصه فعال بود.

این روند باعث شد میان ایران و شبکه الجزیره دوباره اختلاف جدی به وجود بیاید. مقامات ایرانی تلاش کردند به شیوه های مختلف الجزیره را تحت فشار قرار دهند. الجزیره هم خبرهای منفی ایران را پوشش می داد.

با محاصره قطر در خرداد ۹۶ از سوی سه کشور سعودی، بحرین و امارات، دولت این کشور تغییرات اساسی در سیاست خارجی خود ایجاد کرد و الجزیره بازتاب دهنده این تغییرات بود.

حالا قطر به ایران نزدیک شده است و موارد اختلافی هم کنار رفته است. قطر از اردوگاه براندازان و مخالفان بشار اسد خارج شده و به اردوگاه ایران پیوسته است. دوحه و تهران هر دو در مقابل عربستان سعودی و امارات قرار دارند.

حالا دیگر مدتی است که انتشار سریع سخنان مقامات ایرانی در کانال تلگرامی الجزیره و حتی زودتر از رسانه های داخلی ایران تعجبی ندارد.