«عزت نفس اعتباری است که ما خودمان به‌دست می‌آوریم» این جمله را ناتانائیل براندن (نویسنده کانادایی-آمریکایی) گفته است. احتمالا جملاتی مثل من هرگز نمی‌توانم بازیکن فوتبال خوبی باشم، من قوی نیستم یا من نمی‌توانم نمرات خوبی بگیرم برای شما آشناست. اگر فرزند شما هم خودش را به اندازه کافی ارزشمند نمی‌بیند، بدانید که تنها نیستید. در این مقاله چند روش برای ایجاد عزت نفس در کودکان را شرح خواهیم داد، پس با ما همراه باشید.
تعریف عزت نفس
در روانشناسی، عزت نفس به عنوان ارزیابی ذهنی هر فرد از خودش تعریف می‌شود. به عبارت ساده عزت نفس همان ذهنیتی است که ما از خودمان داریم.
فرزندان شما چگونه درباره خودشان فکر می‌کنند؟ شاید فکر کنید آنها فقط بچه هستند! اما او روز به روز در حال بزرگتر شدن است و هرچه بیشتر رشد کند این تصور او از خودش نقش پررنگ‌تری در زندگی و انتخاب‌هایی که دارد ایفا می‌کند. کودکانی که از عزت نفس کافی برخوردار هستند، احساس مثبتی نسبت به خود دارند و بر خلاف آنان که ارزیابی ذهنی ضعیفی از خود دارند، می‌توانند تاثیرات مثبتی بر زندگی‌شان بگذارند.
روش‌های عملی برای ایجاد حس عزت نفس در کودکان
به وجود آمدن این حس در کودکان خیلی زود شروع می‌شود و والدین نقش بسیار مهمی در ساختن آن ایفا می‌کنند. والدین بانفوذترین افراد در زندگی یک کودک هستند، بنابراین آنچه که می‌گویند، انجام می‌دهند یا حسی که به کودک انتقال می‌دهند تاثیر زیادی بر روند شکل‌گیری تفکرات یک کودک دارد. روش‌هایی وجود دارند که براساس آنها شما می‌توانید به کودک خود کمک کنید عزت نفس سالمی داشته باشد، این روش‌ها عبارتند از:
۱. کودک خود را دوست داشته باشید
کودکانی که احساس دوست داشته شدن و پذیرفته شدن می‌کنند، خودشان را دوست دارند و می‌پذیرند. زمانی‌که شما با او به مهربانی صحبت می‌کنید، او را در آغوش می‌گیرید و می‌بوسید، کودک شما حس خوبی درباره خودش پیدا می‌کند. گاهی اوقات یک لبخند ساده می‌تواند کافی باشد تا فرزندتان متوجه شود که او را دوست دارید.
۲. بر نقاط قوت کودک تمرکز کنید
فرزندتان را مورد تشویق قرار دهید تا از استعداد‌های خود بدون احساس شرم استفاده کند. همزمان، به او کمک کنید نقاط ضعف خود را نیز شناسایی و برای تقویت آنها تلاش کند.
۳. او را به سمت موفقیت تشویق کنید
اجازه دهید فرزندتان بفهمد که گاهی برنده نشدن اشکالی ندارد. به او آموزش دهید شکست را در آغوش بگیرد. کودک را آگاه سازید که موفقیت ارزشمندی او را تعیین نمی‌کند.
۴. به کودک خود مهارت‌های جدیدی بیاموزید
یادگیری مهارت‌های جدید می‌تواند موجب توانمندسازی شود. یاد دادن مهارت‌های جدید به کودک، حتی کارهای مانند باغبانی، شستن ظرف‌ها، عوض کردن تایر دوچرخه و… می‌تواند احساس عزت نفس کودک در زمینه‌های مختلف را تقویت کند.
۵. به کودکتان حق انتخاب دهید
داشتن قدرت انتخاب حس خوبی است. این احساس را به فرزند خود هدیه کنید و اجازه دهید هرازگاهی خودش انتخاب نماید. این کار نه تنها حال آنها را خوب می‌کند بلکه به آنها مسئولیت پذیری و توجه به خطراتی که در پی انتخاب می‌آیند را می‌آموزد. با انتخاب‌های کوچک و ساده شروع کنید مثل انتخاب غذا، اسباب بازی و لباس سپس به مرور مسئولیت‌های مهم‌تر و انتخابات بزرگتری را بر دوش او بگذارید.
۶. اجازه دهید فرزندتان مشکلش را خودش حل کند
زمانی که یک مشکل را، چه کوچک و چه بزرگ حل می‌کنید چه احساسی به شما دست می‌دهد؟ احساس موفقیت می‌کنید؟ پس دفعه بعد که فرزند شما مشکلی دارد، برای حل کردن آن عجله نکنید، در عوض به او یاد دهید که چگونه اینکار را به تنهایی انجام دهد. در اینصورت اعتماد به نفس و عزت نفس کودک خود را تقویت کرده‌اید و فرزندی مستقل تربیت می‌کنید.
۷. سبک زندگی سالم را به او یاد بدهید
به کودک خود یاد بدهید که از خودش و دیگران مراقبت کند. با او درباره اهمیت داشتن یک سبک زندگی سالم و مراقبت کردن از خودش صحبت کنید. همچنین می‌توانید برای شروع بهداشت شخصی و هنر درست لباس پوشیدن را به او آموزش دهید. زیرا این دو موضوع بر عزت نفس افراد تاثیر بسزایی دارند.
۸. کودک خود را دلسرد نکنید
کودکان کنجکاو هستند و دوست دارند چیز‌های جدید را امتحان کنند. اگر فرزندتان نسبت به یک فعالیت جدید مانند یک رشته ورزشی یا مهارت خاص علاقه نشان می‌دهد، او را دلسرد نکنید. برای تجربه این کار‌ها به او انگیزه بدهید و همزمان در رابطه با عواقب و خطرات احتمالی او را آگاه کنید. برای مثال، اگر فرزند شما می‌خواهد هنر‌های رزمی را بیاموزد، او را تشویق کنید، اما از شرایط نیز او را آگاه سازید که باید صبح‌ها زود بیدار شود، سخت تمرین نماید و ساعت‌ها تلاش کند.
۹. بیش از حد او را تشویق نکنید
تشویق خوب است، اما ستایش بیش از حد مضر است. استفاده بیش از حد عباراتی مثل «آفرین» یا «تو عالی هستی» ممکن است اثر سوءی روی کودک داشته باشد. متخصصان می‌گویند ستایش و پاداش زیاد از حد می‌تواند شکل‌گیری یک شخصیت مستقل در کودک را به تعویق بیاندازد. بعضی کودکان نسبت به تشویق بیش از حد احساس بدی دارند و ممکن است تنها برای اثبات اینکه والدین اشتباه می‌کنند اعمالی عکس آن انجام دهند.
بازی برای ایجاد عزت نفس در کودکان
همانطور که گفتیم ستایش تنها و بیش از حد، ممکن است انگیزه کودک را از بین ببرد، اما ترکیب آن با بازی و فعالیت می‌تواند عزت نفس او را افزایش دهد. در ادامه چند بازی و فعالیت را برای این منظور معرفی می‌کنیم.
۱. من … هستم
آیا فرزند شما خودش را دوست دارد؟ آیا او به دستاوردهای خود افتخار می‌کند یا به خاطر برخی کمبودهایش احساس شرم دارد؟ پاسخ این سوالات را با انجام این بازی خواهید دانست.
برای انجام این بازی به وسایل زیر نیاز دارید:
کاغذ
برش‌هایی از روزنامه یا مجلات شامل برخی صفات
چسب
مداد یا خودکار
نحوه انجام:
۱. از کودک خود بخواهید با استفاده از کلمات روی کاغذ خودش را توصیف کند. این کلمات می‌توانند مثبت یا منفی باشند.
۲. سپس از او بخواهید تنها از حرف‌های خوبی که مردم به او زده‌اند یک لیست تهیه کند.
۳. عکس کودک خود را در مرکز کاغذ بچسبانید و از او بخواهید با استفاده از صفات مثبت فضای خالی دور عکس را پر کند. این صفات باید به او مربوط باشند.
۴. در نهایت این برگه را در اتاق او بگذارید تا مدام اعتقادات مثبت در مورد خودش تقویت شوند.
۲. لیست پیروزی‌ها
یادآوری کردن موفقیت‌ها یکی از روش‌های موثر برای ایجاد عزت نفس در کودکان است.
آنچه نیاز خواهید داشت، عبارت است از:
کاغذ
قلم
نحوه انجام:
۱. به او یک کاغذ و قلم بدهید.
۲. یک لیست از پیروزی‌ها در زندگی روی کاغذ بنویسید و مقداری از فضای پایین صفحه را خالی بگذارید تا بعدا به آن اضافه کنید.
۳. برای اینکه به کودک توانایی‌هایش را یاداوری کنید از او بخواهید هر شب قبل از خوب موفقیت‌های خودش را به این لیست اضافه کند.
۴. این کار به فرزند شما یادآوری می‌کند که می‌تواند کار‌ها را انجام دهد و همچنین اعتماد به نفس او را نیز تقویت می‌کند.
۳. نکات مثبت
این کار می‌تواند به صورت گروهی با سایر اعضای خانواده یا دوستان انجام شود.
وسایل مورد نیاز برای انجام این بازی عبارتند از:
یک کاسه یا جعبه
چند کارت
فضا برای بازی
نحوه انجام:
۱. در یک دایره بنشینید و هرکدام یک کارت بردارید.
۲. از بچه‌ها بخواهید هر یک اسم خود را روی کارت بنویسند و آن را درون کاسه بیاندازند. سپس کارت‌ها را مخلوط کنید.
۳. کاسه را دست به دست بگردانید تا هر نفر یک کارت بردارد. حالا از آنها بخواهید یک صفت مثبت در مورد شخصی که اسم او روی کارت است، بنویسد. سپس کارت را به نفر بعدی بدهد تا اینکه هر نفر برای دیگران حداقل یک ویژگی مثبت روی کارت نوشته باشد.
۴. در نهایت همه کارت‌ها را جمع کنید و هر کارت را به صاحب آن بدهید تا نکات مثبت خود را از چشم دیگران بخوانند.
۴. می‌ترسم، اما …
ترس یکی از قدرتمندتری نیرو‌های است که می‌تواند انسان را از کارهای مورد علاقه‌اش دور کند. این بازی به کودک شما کمک می‌کند تا با ترس‌های خود روبرو شود.
آنچه نیاز خواهید داشت، عبارت است از:
کاغذ
قلم
نحوه انجام:
۱. از فرزند خود بخواهید لیستی از چیز‌هایی که او را می‌ترسانند بنویسد. برای مثال او ممکن است از شنا کردن بترست، چون وزنش بالاست. یا شاید از کنفرانس دادن در کلاس بترسد. جملات او باید اینگونه باشند:
من می‌ترسم به کلاس شنا بروم، چون …
من می‌ترسم صحبت کنم، چون …
۲. مرحله بعدی این است که انجام دادن کاری که او را می‌ترساند تصور کند. از او بخواهید تصور کند به کلاس شنا می‌رود یا در کلاس کنفرانس می‌دهد.
۳. یک ذهنیت «حالا چی؟» در او شکل دهید. هر بار که او چیز ترسناکی را روی کاغذ می‌نویسد از او بخواهی عواقب احتمالی آن کار را نیز یادداشت کند؛ و بعد در کنار آن چیزی شبیه به این بنویسد «اگر در کلاس تپق بزنم، چی؟»
این کار روبرویی با ترس‌ها را برای کودک شما آسانتر می‌کند.
۵. عزت نفس مادر و دختر
مادر اولین الگوی یک دختر در زندگی است. این بازی رابطه مادر و فرزند را تقویت می‌کند و همزمان عزت نفس دختر شما را بالا می‌برد.
وسایلی که برای انجام این بازی نیاز خواهید داشت، عبارتند از:
چهار عدد مقوا
مداد سیاه و مداد رنگی
نحوه انجام:
۱. روی دو مقوا کلمه «من» را طوری بنویسید که بتوانید درون حروف را با کلمات پر کنید.
۲. روی یک مقوای کلمه «مادرم» و روی یک مقوای دیگر کلمه «دخترم» را بنویسید.
۳. یک مقوای «من» و مقوای «مادرم» را به کودک بدهید و از او بخواهید آنها را با ویژگی‌های مثبت درباره خودش و مادرش پر کند. مادر نیز باید دو مقوای دیگر را به همین صورت پر کند.
۴. سپس مادر و دختر باید مقواها را باهم عوض کنند و از خواندن ویژگی‌های مثبت خود لذت ببرند.
نکته: مهمترین بخش این فعالیت این است که کودک نکات مثبتی درباره خودش بنویسد.
۶. مسئولیت هدفمند
اگر کودک شما بداند که قابل اعتماد است، قدم بزرگی در راستای ایجاد عزت نفس برداشته است. چه چیز بهتر از اینکه بداند شما به او اعتماد دارید و مسئولیت‌هایی را به او واگذار می‌کنید.
وسایل مورد نیاز این بازی عبارتند از:
کاغذ
مداد
نحوه انجام:
۱. یک لیست از کار‌هایی که فرزندتان می‌تواند انجام دهد مثل مراقبت از حیوان خانگی، مراقبت از گیاهان یا تمیز کردن کف خانه تهیه کنید.
۲. هربار که کودکتان یکی از کار‌ها را با موفقیت انجام می‌دهد او را تشویق کنید، اما همچنان در اینکار زیاده‌روی نکنید.
۳. اگر اشتباه کرد به او کمک کنید تا آن را تصحیح کند، اما تعادل را رعایت کنید. این کار می‌تواند به ایجاد عزت نفس کودک کمک کند.
۷. تجسم
افکار منفی ما گاهی اوقات آنقدر قدرت می‌گیرند که نمی‌توانید هیچ چیز خوبی را برای خودمان تصور کنیم. اگر کودک شما در چنین شرایطی به سر می‌برد این فعالیت به او کمک خواهد کرد.
نحوه انجام:
۱. در محیط آرامی بنشینید و بررسی کنید که چرا فرزند شما فکر می‌کند خوب نیست یا چرا از انجام کاری می‌ترسد. به عنوان مثال اگر درمورد کارهای مدرسه یا ورزش نگران است، روی آن تمرکز کنید.
۲. از کودک بخواهید یک سناریو ایده‌آل را در این مورد تصور کند و بنویسد.
۳. سپس از او بخواهید این سناریو را تجسم کند و ببینید چه احساسی به او دست می‌دهد.
۴. او باید احساسات خود را در مورد تجسم این وضعیت ایده‌آل بنویسد و بررسی کند که چه فکری درباره خودش می‌کند.
۸. تغییر نحوه صحبت با خود
کسانی که با خودشان به طور منفی صحبت می‌کنند، عزت نفس خود را نیز پایین می‌برند. صرفنظر از آنچه دیگران به شما می‌گویند، آنچه که شما به خودتان می‌گویید همان چیزی است که در واقع باور دارید. این فعالیت کمک می‌کند مکالمات منفی کودک با خودش را به مکالماتی مثبت تغییر دهید.
وسایل مورد نیاز برای این بازی عبارتند از:
کاغذ
مداد
نحوه انجام:
۱. دو ستون روی یک کاغذ ایجاد کنید. در یک سوی این ستون‌ها بنویسید «مکالمات منفی با خود» و در سوی دیگر «مکالمات مثبت با خود».
۲. از کودک خود بخواهید تمام گفتگو‌های ذهنی خودش را در این دو ستون یادداشت کند.
۳. سپس از او بخواهید جملات منفی را به مثبت تغییر دهد و به ستون دیگر منتقل کند. این جملات باید کاملا واضح و درباره استعداد‌ها و توانایی‌هایی او باشند.
نکته: شما می‌توانید با ارائه مثال از خودتان به کودک کمک کنید. به او نشان دهید که چگونه تغییر مکالمات ذهنی با خودتان به شما کمک کرده تا احساس بهتری داشته باشید.
افشار سلیمانی، سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان در گفتوگو با جامعه ایرانی:
اعضای کمیسیون اقتصادی مجلس در گفتوگو با جامعه ایرانی تشریح کردند: