چندی بود که رسانه‌ها در نشست‌های خبری پیگیر ابلاغ ساختار جدید آموزش و پرورش بودند. ساختاری که تغییرات آن از مهر ۹۷ کلید خورد در حالی که از اوایل سال ۹۷ موضوع حذف معاونت‌ها، ادغام آنها، کوچک سازی و چابک سازی ساختار آموزش و پرورش محل گمانه زنی‌های بسیار بود.
ابتدای سال ۹۷ بود که در گزارشی با تیتر «کدام معاونت آموزش و پرورش حذف می‌شود / ابهام در سهم سند تحول بنیادین» درباره کلید خوردن تحولات در ساختار آموزش و پرورش نوشتیم و اینکه: وزیر آموزش و پرورش آن روزها (فروردین ۹۷) در گفتگویی اعلام کرده بود تعداد معاونت‌های این وزارتخانه بنا به تکلیف سازمان امور اداری و استخدامی باید به ۵ معاونت کاهش پیدا کند.
وزارت آموزش و پرورش آن روزها ۶ معاونت داشت: معاونت آموزش ابتدایی، معاونت آموزش متوسطه، معاونت پرورشی و فرهنگی، معاونت تربیت بدنی و سلامت، معاونت حقوقی و امور مجلس، معاونت توسعه مدیریت و پشتیبانی که در ذیل معاونت توسعه مدیریت و پشتیبانی ۳ اداره کل امور اداری و تشکیلات، تعاون و پشتیبانی و مالی و ذی حسابی فعالیت می‌کند و یک دفتر برنامه بودجه. ذیل معاونت پرورشی نیز اداره کل امور تربیتی و مشاوره و امور قرآنی و عترت و نماز فعال بود و یک دفتر فرهنگی و هنری نیز وجود داشت. باقی معاونت‌ها زیر مجموعه‌هایشان دفاتری بود شامل دفتر پیش دبستانی و دبستان و عشایر در زیر مجموعه معاونت آموزش ابتدایی، دفاتر متوسطه اول و متوسطه دوم و فنی و حرفه‌ای و کاردانش زیر مجموعه معاونت آموزش متوسطه و دفاتر تربیت بدنی و سلامت و آسیب‌های اجتماعی زیر مجموعه معاونت تربیت بدنی و سلامت. معاونت حقوقی و امور مجلس نیز سه دفتر در زیر مجموعه خود داشت.
از آنجایی هر تغییر در ساختار آموزش و پرورش به گسترش آن تغییر تا مناطق آموزش و پرورش و تأثیر آن تا روستاها و عشایر می‌انجامید، از همان ابتدا تغییرات محل بحث و گمانه زنی بود.
ابتدا گمانه بر حذف معاونت تربیت بدنی می‌چرخید و ادغام آن با معاونت پرورشی و فرهنگی و تا جایی این گمانه زنی‌ها پیش رفت که نگرانی‌ها و رایزنی‌های پشت صحنه برای باقی ماندن این معاونت پیش گرفته شد اما در نهایت با گذشت بیش از یکسال از کلید خوردن تحولات ساختاری در آموزش و پرورش و درحالیکه طی یک سال گذشته وزیر آموزش و پرورش بارها اعلام کرد: «مقاومت در برابر تغییرات آموزش و پرورش زیاد است»، بالاخره چارت جدید این وزارتخانه اعلام شد.
پیش از اعلام چارت جدید اما این ساختار با عزل و نصب‌های وزیر خود را نشان داده بود و حتی در برابر برخی تغییرات نقد و نظرها نیز مطرح شده بود. حال تغییرات ساختاری و نمودار سازمانی جدید وزارت آموزش و پرورش پس از تأیید سازمان اداری و استخدامی کشور، به معاونت‌ها و اداره‌های تحت مدیریت این وزارتخانه ابلاغ شده است.
۶ معاونت حفظ شد اما…
بنا به اعلام آموزش و پرورش در نمودار سازمانی جدید تغییری در سازمان‌ها و مراکزی که به طور مستقیم تحت نظارت وزیر آموزش و پرورش بودند، ایجاد نشده است و همچنان ۶ سازمان، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، دو دانشگاه شهید رجایی و فرهنگیان، انجمن اولیا و مربیان و صندوق ذخیره فرهنگیان و دبیرخانه هیأت مرکزی گزینش، همچنان تحت نظارت مستقیم وزیر آموزش و پرورش قرار دارند. حتی ۶ معاونت نیز حفظ شدند و به ۵ معاونت تقلیل پیدا نکرده است با این‌همه تغییراتی که در زیرمجموعه‌های معاونت‌ها و برخی ادغام‌ها صورت گرفته است، حتی از حذف یک معاونت نیز خبرسازتر شدند و برخی معادلات را در این وزارتخانه جا به جا کردند.
بزرگترین این تغییرها را می‌توان حذف روابط عمومی آموزش و پرورش و ایجاد مرکز جدیدی به اسم مرکز امور هماهنگی، ارتباطات و حوزه وزارتی دانست که در واقع از تلفیق مرکز اطلاع رسانی و روابط عمومی آموزش و پرورش و دفتر وزارتی ایجاد شده است. این بخش با مدیریت امیر علی نعمت الهی کار خود را از میانه نیمه دوم سال گذشته آغاز کرد و همچنان هم به جز حکم وی هیچ فردی به عنوان مسئول ارتباط با رسانه‌ها به صورت رسمی معرفی نشده است. به جز سردرگمی دو ماه اول اهالی رسانه با آموزش و پرورش، هنوز هم چالش‌های این تغییر گریبانگیر اهالی رسانه است به طوری که در آخرین نشست خبری وزیر آموزش و پرورش گلایه بسیاری از خبرنگاران رسانه‌ها به نوع تعامل دفتر وزارتی جدید و رسانه‌ها باز می‌گشت؛ خصوصاً انتخاب‌های گزینشی رسانه‌ها برای دعوت به نشست‌های وزیر آموزش و پرورش.
آموزش و پرورش و چالش پاسخگویی
به جز این مسئله و در عین حال عدم اطلاع رسانی‌های دقیق پوشش برنامه‌ها و برهم خوردن برنامه‌ها در دقایق آخر آن هم به دفعات، عدم ارتباط مؤثر افراد در دفتر وزارتی جدید با اهالی رسانه به صورت مستقیم، کاهش نشست‌های خبری، باید در صدر آسیب این تحول ساختاری و حذف روابط عمومی را در برهه‌هایی از زمان دانست که داستانی خبری ناگهان سر بر می‌آورد؛ مانند حادثه آتش سوزی دانش آموزان در زاهدان و یا پخش کلیپ‌های جنجالی هم آوایی دانش آموزان با خواننده زیرزمینی در مدارس و یا بحث اختلاس در یکی از شهرستان‌های استان سیستان و بلوچستان و… تجربه در این چند ماه ثابت کرده است که در ساعت‌های اولیه که حساس‌ترین ساعت‌های اطلاع رسانی است و می‌تواند یک اطلاع رسانی شفاف و دقیق و درست از حاشیه‌ها و ابعاد آن کم کرده و مسیر اطلاع رسانی را از حاشیه رفتن دور کند اما دقیقاً در هر کدام از این رویدادها رسانه‌ها که نمی‌دانند اگر به بن بست اطلاعاتی خوردند از طریق چه مسئولی باید راه پیدا کردن اطلاعات را پیدا کنند، به رأس امور در این دفتر تلفیقی روی می‌آوردند و عموماً هم پاسخی دریافت نمی‌کنند. این در حالی است که عموماً معاونت‌ها نیز پاسخگویی را به همین دفتری ارجاع می‌دهند که کسی آنجا برای پاسخگویی حاضر نیست.
در عین حال در این مواقع معمولاً با تأخیر و گاه هرگز یک اطلاعیه رسمی از سوی دفتر وزارتی داده نمی‌شود و در نهایت بدترین اتفاق رخ می‌دهد. به طور مثال در همین موضوع اخیر پخش کلیپ‌های جنجالی واکنش‌های اولیه که رسانه‌ای شد اظهار نظرهای شتابزده ای در انکار رخ دادن چنین رویدادی بود و در عین حال به طور همزمان خبر برخورد با برخی مدارس و حتی حکم تعلیق برای چند معلم که این سوال را به ذهن هر مخاطبی می‌آورد که اگر از اساس چنین چیزی ساختگی است و در مدارس اتفاقی نیفتاده است، دیگر این پیگیری‌ها و لغو احکام چیست؟ اما اینجا هم مسئولی پاسخگو نبود. بحث بر سر حواشی ابلاغ دستورالعمل سرود و تئاتر مدارس نیز سوی دومی نداشت که پاسخی به پرسش‌ها بدهد یا حداقل روابط عمومی که برای کاهش تنش در جامعه یک نشست خبری بگذارد یا بتواند یک نفر را مسئول پاسخگویی به سوالات خبرنگاران معرفی کند. کاری که انتظار می‌رود روابط عمومی‌ها انجام دهند به نوعی سخنگوی آن وزارتخانه بودن یا معرفی یک سخنگو در هر بحثی است که اینجا فعلاً از اساس کار دچار دشواری است. تنها بعد از گذشت ۱۰ روز برخی مسئولان اذعان می‌کنند که در معدود مدارسی چنین اتفاقی رخ داده است. در این بین البته نشست خبری گزینشی دیگری نیز توسط رئیس یکی از مراکز زیرمجموعه آموزش و پرورش نیز برگزار شد که در این باره اظهار نظر رسمی صورت گرفت.
در واقع بزرگترین پرسشی که این ادغام و ایجاد یک دفتر جدید و حذف روابط عمومی در آموزش و پرورش در ذهن خبرنگاران این حوزه ایجاد کرده است چرایی آن است درحالیکه هیچ وزارتخانه و نهادی نیست که به این صورت روابط عمومی را حذف کرده باشد.
به حاشیه رانده شدن پیش دبستانی
اما در چارت جدید مرکز برنامه‌ریزی و فناوری اطلاعات که پیش از این جز زیرمجموعه‌های تحت مدیریت وزیر آموزش و پرورش بود به معاونت برنامه‌ریزی و توسعه منابع سپرده شده است. همچنین در ساختار سازمانی معاونت آموزش ابتدایی دو دفتر آموزش ابتدایی و آموزش پیش دبستانی با هم تلفیق شدند و در کنار آن دفتر توسعه عدالت آموزشی و آموزش عشایر جایگزین دفتر آموزش و پرورش عشایر شد.
در این تلفیق هم ذکر یک نکته ضروری به نظر می‌رسد و آن اینکه با توجه به اهمیت دوره پیش دبستانی و پراکندگی‌هایی که در این حوزه با توجه به غیررسمی بودن آن وجود داشت، دفتر جداگانه‌ای برای آن تدارک دیده شده بود و رضوان حکیم زاده معاون آموزش ابتدایی در یک سال اخیر تمرکز بسیاری برای تاکید بر اهمیت دوره پیش دبستانی و بالا بردن نرخ پوشش این مقطع خصوصاً در مناطق دو زبانه و محروم کرده است تا جایی که حتی بر این نکته تاکید دارد که رسمی شدن دوره پیش دبستانی از ضرورت‌های توسعه در کشور است و حال عملاً با تلفیق این دفتر به نظر می‌رسد این پیام به جامعه داده می‌شود که این تأکیدات دیگر جایی برای بیان در آموزش و پرورش ندارد. خصوصاً آنکه همانطور که پیش‌تر ذکر شد هر تغییر در ساختار وزارتخانه تا مناطق دوردست نیز اشاعه پیدا می‌کند.
همچنین عنوان توسعه عدالت آموزشی در کنار دفتر عشایر این را به ذهن متبادر می‌کند که گویی تنها جایی که از بحث عدالت آموزشی عقب است و باید برای آن چاره‌ای اندیشید در حوزه عشایری است درحالیکه بحث عدالت آموزشی حتی در پایتخت کشور نیز امری است که نیاز به اهتمام دارد و عنوان توسعه عدالت آموزشی باید در تمام فعالیت‌های وزارتخانه مستتر باشد و مشخص نیست طویل کردن عنوان دفتر عشایر به همراه توسعه عدالت آموزشی دقیقاً چه کاربردی دارد!
معاونت آموزش متوسطه نیز شاهد یک تغییر اساسی در ساختار خود است و در دوره دوم متوسطه دوره فنی و حرفه‌ای با دفتر آموزش متوسطه کار و دانش تلفیق و دفتر جدیدی به نام دفتر آموزش متوسطه فنی و حرفه‌ای و کار و دانش ایجاد شده است. این در حالی است که شناخت از این دو حوزه نشان می‌دهد که فنی حرفه‌ای و کاردانش با دو رویکرد مجزا به وجود آمدند و دو ساختار کاملاً مجزا دارند که اگر اینگونه نبود مشخص نیست چرا برخی به عنوان هنرستان فنی حرفه‌ای فعالیت می‌کنند و برخی به عنوان هنرستان کاردانش.
فعالیت جدی تر مشاوران در مدارس
تغییراتی که در معاونت پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش رخ داده البته قابل پیش بینی بود و شاید از معدود تغییرات مثبت چارت جدید باشد. پیش از این دفتر مراقبت از آسیب‌های اجتماعی زیرمجموعه معاونت تربیت بدنی و سلامت بود و این در حالی بود که دفتر مشاوره در معاونت فرهنگی و پرورشی فعالیت می‌کرد درحالیکه جنس فعالیت این دو حوزه همپوشانی زیادی داشت. حال در ساختار سازمانی جدید این دو دفتر در معاونت پرورشی با هم ادغام شده‌اند و تحت عنوان دفتر مشاوره و مراقبت از آسیب‌های اجتماعی به کار خود ادامه می‌دهند و با این توضیح به نظر می‌رسد که وظیفه مشاوران در مدارس شکل جدی تری به خود بگیرد. همچنین اداره کل امور تربیتی نیز با دفتر فرهنگی و هنری تلفیق و اداره جدیدی به نام اداره کل امور تربیتی و توسعه فعالیت‌های فرهنگی و هنری و پرورشی ایجاد شد.
معاونت حقوقی و امور مجلس تنها معاونت وزارت آموزش و پرورش است که در نمودار سازمانی جدید تغییری در آن رخ نداده است و به روال قبلی اداره خواهد داد.
معاونت برنامه‌ریزی و توسعه منابع نیز جز اضافه شدن مرکز برنامه‌ریزی و فناوری اطلاعات به زیر مجموعه‌های خود تغییر دیگری ندارد.
بنابراین در نمودار جدید سازمانی وزارت آموزش و پرورش، یک اداره کل و سه دفتر نسبت به نمودار قبلی کاهش پیدا کرده است که به نظر می‌رسد این تلفیق‌ها نه چندان در راستای چابک سازی ساختاری آموزش و پرورش و کوچک سازی بخش اداری آموزش و پرورش باشد و آموزش و پرورش تنها در راستای دستورات مبنی بر ایجاد تغییرات آموزش و پرورش نیز به سازمان امور استخدامی کشور ساختار جدیدی را ارائه داده است و در حالی سازمان امور استخدامی آن را تأیید کرده است که این پرسش مطرح نشده است که کجای طرح دولت در راستای کوچک سازی و چابک سازی این موضوع بوده است که قلب تپنده یک وزارتخانه که روابط عمومی است چنین دچار پس رفت و عملاً حذف قرار بگیرد؟
البته ابلاغ چارت جدید چند ابهام را نیز به صورت غیرشفاف عیان می‌کند. پیش از اینکه خبر از حذف دفتر امور زنان وزارتخانه آموزش و پرورش بود و بعدها از سوی وزیر آموزش و پرورش اعلام شد در ساختار جدید هدف رشد این دفتر است و حتی گمانه‌ها بر این بود که ممکن است بار دیگر این دفتر زیر نظر مستقیم وزیر قرار بگیرد، گویا این قضیه نیز منتفی شد بدون آنکه جایگاه آن در چارت جدید مشخص باشد، بار دیگر گمانه جدی حذف این دفتر است.
همچنین به نظر می‌رسد با این ابلاغ گمانه بر سر اینکه دفتر مطالعات و پژوهشگاه آموزش و پرورش مستقل و زیر نظر وزیر خواهد بود نیز منتفی شده و باید شاهد ادغام آن با سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی باشیم.
آموزش و پرورش و گستردگی مخاطب
از همان روزها که بحث بر سر تحولات آموزش و پرورش و چابک سازی آن مطرح بود خبرگزاری مهر از این موضع دفاع می‌کرد که این وزارتخانه با چنین گستردگی مخاطب و ذی نفعانی گاه لازم دارد که ۶ معاونت و چندین سازمان زیر مجموعه خود داشته باشد و هر چابک سازی به معنای حذف کامل یک معاونت یا یک سازمان نیست و ممکن است یک نهادی چون آموزش و پرورش در کشور ما همچنان پذیرای تغییرات اساسینباشد و به زمان برای تحول نیاز دارد و چه بسا نیازمند تحول از واحدهای کوچک‌تر مانند مدرسه باشد تا به تحول در ستاد برسد اما گرچه تغییرات ساختاری در این وزارتخانه بسیار در مقیاس کوچکی رخ داده است و در درون نیز به چابک سازی منتهی نشده است، اما حداقل دو تغییر رخ داده است که نه لزومش حس می‌شد و نه دلایلش عیان شده است و در ادامه کار این وزارتخانه تأثیرات زیانباری بر جای خواهد گذاشت.
و باز همچنان که در گزارش ابتدای سال ۹۷ نوشتیم جای سهم سند تحول بنیادین در این تحولات خالی است.
افشار سلیمانی، سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان در گفتوگو با جامعه ایرانی:
اعضای کمیسیون اقتصادی مجلس در گفتوگو با جامعه ایرانی تشریح کردند: