چرا از «نقد منصفانه» به «توهین عامدانه» رسیدیم؟

جامعه ایرانی– کاظمی‌پور جامعه‌شناس گفت: در تمامی جوامع توسعه یافته به این نتیجه رسیدند که پیشرفت جامعه منوط به انجام کارگروهی است. افراد در مراحل مختلفی که کارگروهی انجام می‌دهند باید خود را با دیگران مقایسه کرده و تصحیح کنند ولی وقتی انسان یک تنه کار می‌کند، تصورش این است که کار درست انجام می‌دهد.

نقد در زندگی روزمره هر کدام از ما جایگاه ویژه ای دارد. ما انسان‌ها به طرق مختلف با موضوع نقد در ارتباط هستیم. اگر به گفتگوی افراد در سطح جامعه نگاه کنیم، متوجه خواهیم شد که ناخودآگاه افراد در تعاملاتی که با یکدیگر دارند همواره در حال ایراد گرفتن و به نوعی ارائه نقد نسبت به هم هستند.

موضوع نقد در جامعه غافل مانده است و به صورت اشتباه و غیر تخصصی انتقال پیدا می‌کند، بارها دیده‌ایم که افراد بعد از مکالمه‌ای که با یگدیگر دارند به صورت محسوس یکدیگر را قضاوت می کنند. اگر به برنامه‌های زنده و پر طرفدار تلویزیون نگاهی کنیم به خوبی متوجه خواهیم شد که حتی در رسانه‌های عمومی و تلویزیون نیز افراد به خوبی با هم تامل ندارند با اینکه صدا سیما و مسئولان این سازمان به هیچ وجه اجازه نمی دهند که سیاست‌هایی به غیر از سیاستی که خود مد نظر دارند وارد تلویزیون شود اما شاهد بودیم که در برنامه «من و شما» وقتی مجری برنامه در مقابل یکی از بی اخلاق‌ترین منتقدان سینمای کشور یعنی مسعود فراستی قرار گرفت از دایره نقد و اخلاق خارح شد و وارد عرصه توهین و تخریب شد.

اصولا هنوز در کشور مرز بین نقد و توهین مشخص نیست و افراد نمی‌دانند که چگونه می‌توانند یکدیگر را در راستای پیش برد کمال انسانی رهنمون کنند و با یکدیگر تعامل سازنده داشته باشند. اگر نقد به صورت اصولی و تخصصی بین افراد یک جامعه رواج پیدا می‌کرد قطعا می‌توانست از بروز چنین صحنه هایی جلوگیری کند و به رشد و تعالی یک جامعه کمک کند.

شهلا کاظمی‎پور جامعه‌شناس و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با جامعه ایرانی ضمن انتقاد از بحث و مجادله منتقد و مجری در برنامه زنده «من و شما»، گفت: به طور کلی نقد پذیری در جامعه ما بسیار پایین است. زمانی در صدا و سیما، مجری‌های تلویزیونی اجازه نقد نداشتند اما امروز که یک ذره فضا بازتر شده و اجازه نقد پیدا کردند شاهد افراط و زیاده روی هستیم.

فراگیر شدن افراط و تفریط در جامعه

کاظمی پور افزود: متاسفانه در جامعه افراط و تفریط فراگیر شده است یعنی یا در حال افراط هستیم و به محض در اختیار دادن امتیاز در قالب تفریط قرار می‌گیریم. این موضوع حکایت از این دارد که چه افرادی که نقد می‌کنند و چه کسانی که نقد می‌شوند، قدرت نقد پذیری بسیار پایینی دارند.

عدم نقدپذیری ناشی از کمبود کار گروهی در جامعه است

این استاد دانشگاه ادامه داد: عدم نقدپذیری ناشی از کمبود کار گروهی در جامعه است، افراد یک نفره کار می‌کنند و برای خود امتیاز بالایی در نظر میگیرند و عملکرد خودشان را مثبت تلقی می‌کنند در صورتی که این موضوع صحت ندارد.

این جامعه شناس گفت: در تمامی جوامع توسعه یافته به این نتیجه رسیدند که پیشرفت جامعه منوط به انجام کارگروهی است. افراد در مراحل مختلفی که کارگروهی انجام می‌دهند باید خود را با دیگران مقایسه کرده و تصحیح کنند ولی وقتی انسان یک تنه کار می‌کند، تصورش این است که کار درست انجام می‌دهد.

جامعه اطلاعاتی محدود و ارتباطات ضعیف میزان نقدپذیری افراد را کاهش داده است

این استاد دانشگاه ادامه داد: همه مردم فکر می‌کنند راه صحیح را انتخاب کردند ولی آن راه صحیح از دید و اعتقاد خودشان است و معلوم نیست که آیا در سطح جامعه راه ها و صور دیگری وجود دارد که از آن آگاهی و شناخت نداشته باشند. در سطح کلان، جامعه اطلاعاتی افراد پایین است و ارتباطات ضعیفی دارند که همین موضوع میزان نقدپذیری افراد را به حداقل رسانده که خود به عنوان یک نقطه ضعف تلقی می‌شود.

کاظمی پور گفت: متاسفانه عدم نقد پذیری در جامعه فراگیر شده است و آن هم ناشی از نبود کارگروهی است که از کودکی آموزش های لازم داده نشده است. به عنوان نمونه وقتی کودک ناسزایی به زبان بیاورد و کسی به او متذکر نشود و بالعکس همه او را تشویق کنند و یا به کار او بخندند، این کودک با همین انحراف آموزشی رشد پیدا می‌کند و در بزرگسالی با این نوع تربیت نادرست خود را برحق می‌بیند.

نقد در راستای اصلاح است

وی عنوان کرد: متاسفانه ما در راستا و پروسه نقدپذیری و تصحیح خود بر نیامده‌ایم و این فکر را می‌کنیم که به محض اینکه به ما فرصت می‌دهند، طرف مقابل را باید بکوبیم به جای آنکه از او نقد کنیم. نقد در راستای اصلاح است همه عالمان امر می‌گویند که شما وقتی انتقاد می‌کنید اول راهکار ارائه دهید و شخص مقابل را نکوبید و زیر پای خود له نکنید.

کاظمی پور مطرح کرد: متاسفانه افراد جامعه هنوز فرق بین نقد و توهین را نمی‌دانند. نقد به معنای عملکرد طرف است و باید هم حتما با ادله باشد وگرنه به هر کسی می‌توان یک برچسب زده و اعلام کرد که آقا شما خوب کار نمی‌کنید، شما دزدی می‌کنید و…، نقد منوط به این است که ادله کافی موجود باشد.

این جامعه شناس افزود: امروز در خانواده‌ها نیز میزان نقدپذیری بسیار پایین است، هر کدام از اعضای خانواده خود را قبول دارد و به محض اینکه او را نهی کنند نارحت شده و به او بر می‌خورد چرا که از کودکی به فرزندانمان در مدارس نقد پذیری آموزش داده نشده است و اصلا روابط ما در جامعه چه در بین خانواده و پدر و مادر و فرزندان و در بین آموزش و پرورش یک طرفه است.

عدم نقدپذیری بایک نسخه و یک شب و یک روزه قابل حل نیست

کاظمی پور گفت: عدم نقد پذیری با یک نسخه و یک شب و یک روزه قابل حل نیست باید در دراز مدت آن را از کانون خانواده و کودکان شروع کنیم، در مدارس و در سطح دانشگاه ها تکرار کنیم تا نقدپذیری در افراد بالا رود.

این جامعه شناس مطرح کرد: باید صدا و سیما و وسایل ارتباط جمعی فرهنگ نقد پذیری را اشاعه دهند و این اشاعه دادن منوط به این است که افرادی که به فرض مجری هستند یا افرادی که برای انتقاد در برنامه دعوت می‌شوند افرادی باشند که آستانه تحمل بالایی داشته باشند و آن مجری هم تمرین کرده باشد و بداند که اصلا شیوه نقد کردن چگونه است تا نقدپذیری به مرور زمان در جامعه اشاعه پیدا کند.

این استاد دانشگاه در پایان گفت: بر اساس مطالعاتی که انجام دادم معتقدم انسان هر جا که توانمندتر باشند میزان نقدپذیری بیشتری پیدا می‌کند یعنی اگر فرد خود باوری داشته باشد و بداند که بالاخره مطالعه زیادی داشته و اشراف بیشتری در مطالب دارد و آگاهی اجتماعی بیشتر نسبت به آن پست سازمانی که به او محول شده است، دارد از نقد استقبال خواهد کرد.