پولشویی داریم یا نداریم؟

جامعه ایرانی-رسانه امریکایی نیویورک تایمز، چند وقت پیش گزارشی تحقیقی در ۱۴ هزار کلمه منتشر کرد که نشان می‌داد دونالد ترامپ، رئیس جمهوری این کشور چطور توانست از طریق پولشویی به یک میلیاردر امریکایی تبدیل شود و خود را در رقابت‌های انتخاباتی به‌عنوان یک میلیاردر خودساخته معرفی کند.
این گزارش افشا می‌کرد که ترامپ ۴۱۳ میلیون دلار از ثروت امروزش را از طریق ایجاد شرکت‌های صوری و فرار مالیاتی برای امپراطوری معاملات املاک پدرش در طول دهه ۱۹۹۰ به دست آورده بود. این گزارش افشاگرانه در آن سوی مرزها که یک رسوایی بزرگ برای رئیس جمهوری امریکا بود، براحتی در جامعه امریکایی منتشر شد.
اما در ایران حتی صحبت از واقعیت داشتن پولشویی در کشور نیز تحمل نمی‌شود و محمدجوادظریف، وزیر امور خارجه چند روزی است که به‌خاطر صحبت‌هایش با شدیدترین هجمه‌ها مواجه شده و حتی نمایندگان مجلس صحبت از استیضاح او کرده‌اند. ظریف در چند جمله کوتاه در گفت‌و‌گوی ویدئویی با خبرآنلاین گفته بود:«پولشویی یک واقعیت در کشور ماست و خیلی‌ها از پولشویی منفعت می‌برند. من نمی‌خواهم این پولشویی را به جایی نسبت دهم، اما جاهایی که هزاران میلیارد پولشویی می‌کنند حتماً آنقدر توان مالی دارند که ده‌ها و صدها میلیارد هزینه تبلیغات و فضاسازی کنند.با این وضعیت ما نمی‌توانیم با فضا‌سازی‌ها مقابله کنیم. کسانی که یک قلم معامله‌شان ممکن است ۳۰ هزار میلیارد باشد فضاسازی کرده‌اند. آنها می‌توانند بودجه وزارت خارجه را هزینه یک قلم فضا‌سازی‌شان کنند.»
پولشویی نه یک واقعیت در ایران بلکه در تمام جهان است. بر اساس گزارش اداره مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد، حجم پولشویی در جهان را چیزی معادل ۲ تا ۵ درصد از کل تولید ناخالص داخلی جهان برآورد می‌کند که رقمی برابر با ۸۰۰ میلیارد دلار تا ۲ تریلیون دلار را شامل می‌شود. اما صحبت از همین واقعیت جهانی در ایران، چندان ساده نیست.
در حالی که در جهان توسعه یافته درباره افراد قدرتمند وفعالیت‌های پولشویی آن‌ها، گزارش‌های جدی در رسانه‌ها منتشر می‌شود، در ایران «واقعی» دانستن پولشویی در صحبت‌های مقامات هم تحمل نمی‌شود. «ایران» به همین بهانه در گفت‌و‌گو با کارشناسان به بررسی واقعیت پولشویی پرداخته است.

داوود سوری، اقتصاددان و عضو هیأت علمی مؤسسه عالی آموزش بانکداری است. او معتقد است که پولشویی، مسأله‌ای مسلم در اقتصاد هر کشوری است و به جز تصویب قوانین، راهی برای مبارزه با آن وجود ندارد.
‌

به نظر شما پولشویی در ایران واقعاً، حقیقت دارد؟
درباره اینکه پولشویی هست، باید بگویم که مسلماً هست. بعید می‌دانم جایی در دنیا داشته باشیم که در آن پولشویی وجود نداشته باشد. اما مسأله مهم شدت پولشویی است. در هر کشوری که ساز و کاری برای مبارزه با پولشویی نداشته باشیم، شدت آن هم بیشتر است. با توجه به همین گزاره‌های ساده می‌توان نتیجه گرفت که پولشویی در ایران هم با شدت جریان دارد. البته نمی‌دانم عدد و رقم آن در ایران به چه میزان است، ولی براحتی می‌توان دید که فعالیت‌های زیادی در ایران با پولشویی انجام می‌شود. ما در منطقه‌ای هستیم که شاهراه قاچاق مواد مخدر است. جایی است که خیلی از پول‌ها باید به نوعی در آن شسته شود و ما هم قوانین‌مان زیاد محکم نیست. پس طبیعی است که در ایران انجام بگیرد.
‌

در کشورهای دیگر دنیا چطور؟
پولشویی در همه جای دنیا هست ولی مسأله اصلی، محکم بودن اجرای قوانین است. به همین خاطر براحتی نمی‌توان بقیه کشورهای دنیا را با ایران مقایسه کرد. دلایل مختلفی هم برای آن وجود دارد. زیرساخت‌های مبادله و پرداخت ما چندان پیشرفته نیست. خیلی از مبادلات ما باید نقد انجام شود و این خودش حفره بزرگی را در نظام‌های پرداخت‌مان ایجاد می‌کند. خیلی اوقات می‌شنویم و با افتخار مطرح می‌کنیم که فردی کیفی پیدا کرده که در آن یک میلیارد پول بوده و آن را پس داده است. عملکرد فرد خیلی درست بوده ولی اینکه فردی یک میلیارد پول وطلا را در کیفی حمل می‌کند و آن را گم هم می‌کند، خودش یک سؤال بزرگ است. این کوچکترین شواهد عینی است که برای حدس و گمان زدن درباره پولشویی در ایران وجود دارد. به هر حال تمام برآوردها نشان می‌دهد که پولشویی یک واقعیت است و انکار آن هیچ توجیهی ندارد.
‌

چه کسانی از پولشویی نفع می‌برند و این نفع آنها چگونه رقم می‌خورد؟
کسانی که منبع مالی به دست می‌آورند که تمیز نیست و می‌خواهند آنها را با منابع تمیز دیگران قاطی کنند و رد آن را گم کنند، بحث پولشویی را دنبال می‌کنند. آنها می‌توانند این کار را برای فرار مالیاتی انجام دهند، برای خروج ارز از کشور یا هر کار دیگری.
‌ هیچ حزب و جریانی پولشویی را تأیید نمی‌کند و همه مخالف آن هستند. با وجود این چرا در برابر انجام اقدامات ضد پولشویی مقاومت وجود دارد؟
مسأله آن است که به خیلی از مباحث ما جنبه سیاسی داده می‌شود و جنبه اقتصادی و حتی اجتماعی آن خیلی اوقات در نظر گرفته نمی‌شود. افراد ممکن است با خیلی چیزها موافق باشند ولی در جناح‌بندی نظرشان عوض می‌شود. رقابت‌های سیاسی در قالب تصمیم گیری‌ها خود را نشان می‌دهند و همین می‌شود که مسأله ساده اقتصادی مثل مقابله با پولشویی، به یک جریان پیچیده سیاسی تبدیل می‌شود.
‌

می‌توان گفت کسانی که برای تصویب قانون مبارزه با پولشویی جوسازی منفی می‌کنند، نفع‌شان در وجود داشتن پولشویی است؟
می‌شود این حدس را زد ولی صحبت کردن از آن بدون مدرک سخت است. اما بالاخره گمانه‌ای است که با توجه به فضای ایران می‌توان گفت بله، وجود دارد.
‌ با توجه به تحریم‌ها، گفته می‌شود که ایران بهشت پولشویی می‌شود. به‌نظر شما آیا چنین چیزی محتمل است؟
بعید می‌دانم فضایی شکل بگیرد که بتوان از آن تعریف بهشت پولشویی را داشت. چون که ارتباطات مالی ما با دنیا سخت و مشکل است و ارتباطات مشروع و درست‌مان را هم با مشکل انجام می‌دهیم. اما به هر حال با شرایط تحریم، انجام دادن برخی از کارها سخت است و ممکن است مقداری پولشویی اجتناب‌ناپذیر باشد.
‌

چه راهکارهایی برای مبارزه با پولشویی وجود دارد؟
ما در شرایط عادی نیستیم و به‌خاطر همین شرایط، انجام کارهایی برای دور زدن تحریم اجتناب‌ناپذیر است. ولی به جز این مسائل، اگر قوانین را بپذیریم، تنها راهکار ما اجرای قوانین است. همین قانون‌هایی که الان بحث آن مطرح می‌شود، اگر تصویب شود و بانک مرکزی در قالب آن بتواند بر نقل و انتقال پول‌ها نظارت داشته باشد، مبارزه با پولشویی انجام می‌شود.

سیدکمال سیدعلی
معاون ارزی سابق بانک مرکزی
منشأ پولشویی عملیات زیرزمینی، عملیات مربوط به قاچاق مواد مخدر، قاچاق مشروبات الکلی، خرید و فروش اسلحه و… است. به هر عملیات غیرمعمولی که در چارچوب مقررات نباشد، پولشویی گفته می‌شود. نقل و انتقال این پول‌ها در دنیا یا از طریق پولشویی است یا از طریق کازینوها که در ایران نداریم. بنابراین پول‌های این اقتصاد زیرزمینی، از طریق پولشویی جابه‌جا می‌شود.
در تمام دنیا هم این فضا وجود دارد. اما در تمام دنیا در سیستم بانکی برای جلوگیری از این اتفاقات، منشأ پول و شخصی را که این پول را می‌آورد، بررسی می‌کنند. سیستم KYC یعنی همین که مشتری را برای معامله بشناسند، منشأ پول را ببینند و بفهمند که برای چه نوع معامله‌ای است. این است که بانک‌ها وظیفه دارند مشتری را بشناسند. اگر کسی بیش از هزار سکه می‌خرد، اگر منشأ آن پول تمیز و سالم و کسب شده از طریق دارایی‌های مشروع باشد، مشخص است و اشکالی ندارد. ولی اگر معاملات کلانی خارج از فضای مقررات ارزی انجام شود، سیستم بانکی آن را زیر نظر دارد و مدیریت می‌کند. تمام اینها مشروط به این است که قوانین ضدپولشویی در نظام بانکی وجود داشته باشد و اجرا شود. بانک‌های دنیا برای جلوگیری از مشکلات مالی منشأ وجوه را بررسی  و در روابط کارگزاری این مقررات را رعایت می‌کنند. سیستم بانکی ما هم اگر بخواهد با دنیا کار کند، باید این قوانین پولشویی را رعایت کند. بنابراین، این یک مسأله بین‌المللی است و تنها مربوط به ایران نیست. هرقدر شفافیت در زمینه انجام معاملات بالا باشد، کار برای سیستم‌های مبارزه با مواد مخدر، سیستم‌هایی که در زمینه‌های کنترل منابع مالی افراد وجود دارد، سیستم‌هایی برای مبارزه با فرار مالیاتی و… ساده‌تر است. بانک مرکزی ما هم در چند وقت اخیر به همین خاطر کنترل‌هایش را زیاد کرده؛ این است که سقف حواله‌ها، سقف برداشت از پول یا چک‌های بانکی باید کنترل شود و سقف مشخصی برای آن وجود داشته باشد که هم سرعت گردش پول را کنترل می‌کند و هم مشخص می‌کند که چه معاملاتی سفته بازی، چه معاملاتی برای نوسان‌گیری قیمت ارز و سکه است و چه معاملاتی واقعی است. بنابراین پولشویی در ایران هم مثل بقیه کشورهای دنیا وجود دارد و ما باید آن را توسط سیستم بانکی مدیریت کنیم.

سیدحسین سلیمی
عضو  اتاق بازرگانی تهران
موارد زیادی وجود دارد که با توجه به آنها می‌توان گفت پولشویی در ایران یک مسأله واقعی است. آیا کسی درباره آمار بالای اعتیاد و خرید و فروش مواد مخدر تردید دارد؟ هزینه قاچاق مواد مخدر چطور پرداخت می‌شود؟ زمانی که پدیده اقتصاد زیرزمینی وجود داشته باشد، حتماً پولشویی هم وجود دارد. شبکه بانکی این فرآیند را کاملاً مشخص می‌کند. برای مثال وقتی یک میلیارد تومان به حسابی واریز می‌شود، باید منشأ آن مشخص باشد. اگر این منشأ مشخص نشود، شاید از مواد مخدر، از دزدی و… باشد. مشخص است که خرید مواد مخدر در ایران ارقام نجومی دارد، اگر قوانین ضد پولشویی وجود داشته باشد، منشأ این پول‌ها براحتی ردیابی می‌شود، دبیرخانه شورای پولشویی آن را دنبال می‌کند و کیس را پیدا می‌کند. چند سال پیش برای جلسه‌ای به بانک مرکزی رفته بودیم، آن زمان رئیس بانک مرکزی مواردی را بیان می‌کرد که نشان از پولشویی داشت. برای مثال به حساب برخی بچه‌های ۱۰، ۱۵ ساله ارقام میلیاردی بالا واریز و گردش می‌شد. مسئولان بانک مرکزی هم مشکوک شدند که حتماً از این طریق کارهای پولشویی انجام می‌دهند و بعد از تحقیقات، متوجه شدند که این پول نامشروع بوده است. اظهارات آقای ظریف هم دلالت بر همین مسأله دارد. او می‌گوید اجرای این قانون باعث شفاف‌سازی می‌شود و در فضای بین‌المللی می‌گویند که ایران قانون پولشویی را اجرا می‌کند و در فضای داخلی خود ما هم خیالمان راحت است.  در چنین التهاباتی توجه داشته باشیم که قانون FATF را در سال‌های پیش هم بانک‌ها اجرا می‌کردند. بدیهی است که این قانون به نفع شبکه اقتصادی مملکت است؛ چرا که گردش پول‌هایی که از آن به‌عنوان پول کثیف یاد می‌شود، بقیه پول‌های سالم را هم آلوده می‌کند. قانون گفته که ما منشأ تمام پول‌ها را مشخص کنیم. این یکی از قوانینی است که می‌تواند به اقتصاد مملکت کمک کند تا پول سالم در شبکه اقتصادی براحتی جریان یابد. وقتی از طریق بانک به بانک پولی انتقال داده شود، حتماً قبلاً قوانین را دیده‌اند و حتماً قانون پولشویی را اجرا کرده‌اند. در چنین فضایی اگر منشأ رقم‌های درشت نامشخص و مشکوک باشد، حتماً باید به دبیرخانه ستاد پولشویی اعلام شود.