اتحادیه اروپا در حفظ برجام یک «ببر کاغذی» است

جامعه ایرانی– رابرت زولدا، استاد و پژوهشگر مسائل خاورمیانه از دانشگاه لودز لهستان طی یادداشتی برای اندیشکده آمریکایی شورای آتلانتیک نوشت: همین چند هفته پیش به نظر می‌رسید که می‌توان توافق هسته‌ای ایران را نجات داد. حال این احتمال بسیار قوت گرفته که حتی اگر برجام به‌طور رسمی لغو نشود، به‌زودی به پوششی بدون محتوا تبدیل شود.

به گزارش جامعه ایرانی به نقل از شورای آتلانتیک، در ادامه این یادداشت آمده: تهدیدهای اخیر دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا برای مقابله با هر شرکتی که هنوز در حال انجام مبادلات تجاری با ایران است، تلنگر جدی است به شرکت‌های خارجی تا ایران را هرچه زودتر ترک کنند.

علیرغم تلاش‌های اتحادیه اروپا برای حفاظت از شرکت‌ها و خنثی کردن تهدیدهای آمریکا، تاجران اصلی اروپا اخیراً خروج خود از ایران را اعلام کرده‌اند.

نتیجه‌گیری ناراحت‌کننده این است که اتحادیه اروپا، علیرغم وعده‌هایش قادر نیست اقدامات تنبیهی آمریکا را خنثی کند. ضمن اینکه اتحادیه اروپا نتوانست هیچ دستاورد چشمگیری داشته باشد، درحالی‌که قرار بود برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) دستاورد قابل‌توجه سیاست خارجی مشترک این اتحادیه و نمادی از قدرت رو به رشد این سازمان باشد.

در واقع، تحولات اخیر به‌وضوح نشان می‌دهد که اتحادیه اروپا هنوز یک ببر کاغذی است. جای تردید دارد که شرکت‌های اروپایی به قانون مسدودسازی اعتنا کنند یا اتحادیه اروپا مقرراتی را برای تنبیه شرکت‌هایی که از تحریم‌های ثانویه آمریکا تبعیت می‌کنند، اجرایی کند.

علیرغم قانون مسدودسازی و حمایت سیاسی مستحکم اتحادیه اروپا از برجام، بسیاری از شرکت‌های بزرگ ایران را ترک کرده‌اند. توتال اخیراً اعلام کرد که در توسعه میدان گازی پارس جنوبی مشارکت نخواهد داشت. مرسک و پژو نیز ایران را ترک کردند. همچنین اخیراً گزارش داده شد که بسیاری از شرکت‌های آلمانی، از جمله شرکت خودروسازی دایملر  علیرغم دریافت تضمین اعتبار صادرات یا پوشش هرمس (راهکاری است که از سوی دولت آلمان اتخاذ شده تا در صورت عدم پرداخت پول از سوی بدهکاران خارجی، از شرکت‌های آلمانی حمایت کند) از سوی دولت برلین، در حال تعلیق صادرات خود در ایران هستند.

سخت نیست که محاسبات صورت گرفته از سوی شرکت‌های بزرگ را درک کرد –بازار ایران وسوسه کننده است اما درعین‌حال درک آن آسان نیست و از آن مهم‌تر، این بازار غیرقابل پیش‌بینی است. حتی اگر شرکت‌های اروپایی تصمیم بگیرند که هشدارهای آمریکا را نادیده گرفته و به هر جهت با ایران معامله کنند، چه دستاوردی خواهند داشت؟

سرمایه‌گذاری در ایران به شدت ریسک‌پذیر است- هیچ‌کس نمی‌تواند به تجار اروپایی تضمین دهد که سرمایه‌گذاری‌شان در ایران امن خواهد بود. حتی ایرانیان در داخل هم درک درستی از شرایط اقتصادی کشورشان ندارند، چرا کسی باید خواهان سرمایه‌گذاری در چنین اقتصادی باشد، به‌خصوص زمانی که با اقتصاد بسیار بزرگ‌تر، غنی‌تر و دوستانه‌تری مانند آمریکا مقایسه می‌شود؟ برای مثال صادرات آلمان به آمریکا ۱۱۰ میلیارد دلار در ماه ارزش دارد، درحالی‌که که کل کالاهای فروخته شده آلمان به ایران در سال ۲۰۱۷ تنها سه میلیارد دلار بوده است.

بنابراین اگر شرکت‌های بزرگ و بین‌المللی از تجارت با ایران ترس دارند، شاید شرکت‌های کوچک‌تر بتوانند این شکاف را پر کنند. و به نظر می‌رسد همین برنامه دوم سیاست‌گذاران اتحادیه اروپا باشد.

اروپای شرقی و مرکزی دارای شرکت‌های محلی بسیاری است که در بازار آمریکا حضور ندارند، و این یعنی آن‌ها دلیلی برای ترس از تحریم‌های ثانویه این کشور نخواهند داشت. اما حتی برای آن‌ها هم تجارت با ایران یک چالش است. چراکه بانک‌های خارجی تمایل چندانی به انجام مبادلات مالی این تجارت‌ها ندارند چون سودی که می‌برند بسیار کمتر از خطری است که ممکن است تهدیدشان کند.

چه اتفاقی باید رخ دهد که برجام حفظ شود؟ دولت ترامپ می‌گوید آماده مذاکره و گفت‌وگو با طرف ایرانی برای یک توافق جامع‌تر است. دولت ایران اما در حال حاضر چنین امکانی را به‌طور کامل رد کرده است. ایده‌های بسیاری در زمان مطرح شدن، به نظر رویا می‌آمدند اما بعدها به یک واقعیت سیاسی بدل شدند.