مدیریت منابع آب در کشور جزیره‌ای است/ عزم جدی برای حل مشکل بی‌آبی وجود ندارد

جامعه ایرانی، علیرضا اصغرزاده- کشور ما در کمربند خشک جهان قرار دارد. همین موضوع باعث شده کمبود آب به یک بحران ملی منطقه‌ای تبدیل شود. به عقیده کارشناسان راهکارهایی مانند بهینه‌سازی مصرف، انتقال آب و همچنین شیرین سازی آب دریاها ازجمله مواردی هستند که باید مورد توجه قرار گیرند. اما در کنار این راهکارها، روش‌های دیگری نیز وجود دارد که نسبت به استفاده از آن‌ها غفلت می‌کنیم؛ یکی از این راهکارها، استفاده از منابع آب جوی است.

فناوری بارورسازی ابرها به‌عنوان شاخه‌ای از علم تعدیل وضع هوا، مجموعه‌ای از فناوری‌های ایمن، علمی و ثابت شده برای افزایش بارندگی، کاهش خسارت‌های تگرگ و مه است که با قدمتی بیش از شصت سال در چهل کشور جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این شیوه افزایش بارش برای نخستین بار در ایران از سال پنجاه‌وچهار تا پنجاه‌وهفت، توسط یک شرکت کانادایی در حوضه آبریز سدهای کرج و جاجرود به کار گرفته شد.

پس از انقلاب مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها از سال پنجاه‌وهفت در وزارت نیرو و با هدف دستیابی به فناوری افزایش بارش از طریق بارورسازی ابرها تأسیس و تاکنون نیز اقداماتی در این زمینه انجام شده است اما در عمل، توجه چندانی از طرف سیاست‌گذاران و مجریان نسبت به این فناوری دیده نمی‌شود. تولید آب با استفاده از فناوری بارورسازی ابرها، کم‌هزینه‌ترین روش تأمین آب است و به اذعان کارشناسان امر از راه‌های سریع برای رسیدن به جواب است. در پروژه‌های استحصال آب با استفاده از روش باروری ابرها، هیچ تخریب زیست‌محیطی وجود ندارد؛ آب از هیچ نقطه‌ای به نقطه دیگر منتقل نمی‌شود؛ آبی بسیار با کیفیت و از همه مهم‌تر، آبی که وجود ندارد تولید می‌شود. استفاده از این فناوری در کشور برعکس آنچه ضرورت دارد چندان پررنگ نیست؛ با اینکه مدت‌زمان زیادی از آغاز فعالیت‌های مرتبط با بارورسازی ابرها در ایران می‌گذرد و این فناوری در کشور بومی‌شده، هنوز نتوانسته است جای خود را در مدیریت منابع آب کشور باز کند.

مرکز باروری ابرها در ایران فقط ۲ فروند هواپیمای قدیمی «آنتونوف» روسی آن هم به‌صورت استیجاری در اختیار دارد که تجهیزات بارورسازی ابرهای این هواپیما نیز قدیمی‌شده است. بااین‌حال باروری ابرها توسط نیروهای مسلح و مرکز باروری ایران صورت می‌گیرد.

چندی پیش خبری مبنی بر این‌که ابرهای داخل ایران توسط کشورهای بیگانه و مخاصم عقیم‌سازی می‌شود، از مقامات کشوری و لشگری مطرح شد. امیر حسن جعفری ورامینی، قائم‌مقام مرکز محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران در گفت‌وگو با جامعه ایرانی ضمن انتقاد از مدیریت منابع آب و جزیره ای اداره شدن آن تاکید کرد: به‌عنوان یک کارشناس محیط‌زیست فکر می‌کنم که واقعاً عزم جدی برای حل مشکل بی‌آبی وجود ندارد و در بحث کمبود منابع به قطع می‌توانم بگویم که بخش عمده مشکلات ما در کشور تغییرات آب و هوایی نیست.

اخیراً بحث‌هایی درباره ناباروری ابرها توسط یک سری از دولت‌های منطقه‌ای و قدرت‌های جهانی مطرح شد که از نظر کارشناسان رد شد؛ به نظر شما به‌عنوان کارشناس مربوطه آیا با این منطق و با فرافکنی می‌توانیم این بحران خشک‌سالی و بی‌آبی را حل کنیم؟

به نظر من آن چیزی که مسلم است موضوع است که ما دچار تغییر اقلیم در کل جهان هستیم و کشورمان در کمربند خشک دنیا قرار دارد. پس مشخصاً با اثرات مخرب شدیدتری مواجه هستیم. بارور کردن ابرها در دنیا انجام می‌شود و نیاز به تکنولوژی خاصی در این زمینه نیست و این راهکار برای رفع نیاز و یک مشکل مقطعی است. آنچه که مهم هست ما باید در مدیریت منابع آب کشور باید شدیداً و شدیداً جدی باشیم و اقدام مناسب و سریعی برای رفع این مشکل کنیم. ما در مجاورت خود کشور ترکیه را داریم که از لحاظ مدیریت آب دریاچه وان به‌عنوان یک الگوی برتر منطقه‌ای قرار دارد و بالعکس کشور ما در مدیریت آب دریاچه ارومیه خیلی ضعیف عمل کرده. ما هم در بحث مدیریت و هم در بحث مصرف ضعیف عمل می‌کنیم. قسمت اعظم منابع آبی که ما در دسترس داریم در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. در این بخش راندمان آبیاری ما در خوش‌بینانه‌ترین حالت پنجاه درصد هست و این بدان معناست که پنجاه درصد باقی‌مانده را از دست می‌دهیم و از دسترس ما خارج می‌شود و غیرقابل بهره‌برداری خواهد بود. در این زمینه راهکارهایی همانند آلودگی هوا برای بهبود این امر وجود دارد که متأسفانه تلاش زیادی برای حل موضوع بکار برده نمی‌شود. به‌طور مثال آلودگی هوای شهر تهران هم منبع آن معلوم هست و هم راهکارهای رفع آن، اما ده دستگاه که باید کار کنند، متأسفانه کار نمی‌کنند. در مدیریت منابع آبی نیز وضع به همین صورت است و دستگاه‌های مربوطه به‌صورت شبه‌جزیره‌ای عمل می‌کنند. در گذشته مدیریت مصرف برای کشاورزی و دستیابی به منابع آب با حفر قنات بسیار سنجیده بود و سال‌ها پایداری وجود داشت و بهره‌برداری به‌شدت منطقی بود و به حد ایجاد تنش آبی نبود. متأسفانه در حال حاضر بهره‌برداری از منابع آبی ما خیلی بالاتر از حد استاندارد جهانی هست و دچار تنش در این حوزه هستیم بنده به‌عنوان یک کارشناس محیط‌زیست فکر می‌کنم که واقعاً عزم جدی برای حل مشکل بی‌آبی وجود ندارد و در بحث کمبود منابع به قطع می‌توانم بگویم که بخش عمده مشکلات ما در کشور تغییرات آب و هوایی نیست.

در هفته‌های گذشته محمد صالح جوکار معاون پارلمانی سپاه پاسداران اعلام کرده بودند که پروژه بارورسازی ابرها زمستان سال گذشته و بهار سال جاری از اقدامات این ارگان بود. در حال حاضر این هماهنگی بین نهادهای حاکمیتی علی‌الخصوص سپاه پاسداران و نهادهای دولتی همچون شهرداری‌ها و سازمان حفاظت محیط‌زیست وجود دارد؟ آیا این بارندگی‌ها کمکی به رفع مشکل کمبود آب کرد و منابع آبی زیرزمینی و آب‌های پشت سد ما تغییری داشتند؟

به نظر بنده هر اقدامی که در حوزه‌های محیط‌زیستی اتفاق می‌افتد باید با متولی آن‌که سازمان محیط‌زیست است، هماهنگی‌های اولیه صورت پذیرد زیرا این قضیه نیازمند کارشناسی و مطالعات اولیه و ارزیابی اثرات محیط‌زیستی هست که ببینیم این تغییری که داریم ایجاد می‌کنیم چقدر بازده و اثرات مثبتی می‌تواند داشته باشد و یا بالعکس اثرات مخرب‌تر جبران‌ناپذیری داشته باشد. قطعاً تنها مراجعی که می‌توانند مجوز این کار را صادر کنند سازمان هواشناسی و محیط‌زیست هستند. به‌هرحال ما بارندگی‌های خوبی در زمستان سال گذشته و فروردین سال جاری داشتیم و اثرات مثبت آن را می‌بینیم به‌طوری ماه گرم سال ما عقب افتاد و فصل گرممان دیرتر شروع شد. طبق روال سالیان گذشته در خرداد ماه فصل گرم ما آغاز می‌شد که امسال خوشبختانه به تیرماه رسید. همان‌طور که آقای کلانتری رئیس سازمان محیط‌زیست گفتند این اتفاق نسبت میانگین سال گذشته بوده اما بدان معنی نیست که مشکلات آبی ما رفع شد و کماکان نسبت به میانگین بلند مدت هنوز کمبود بارش داریم. بنده تأکید می‌کنم هماهنگی بهتر دستگاه‌ها در حل این مشکل کارساز خواهد بود.

به‌عنوان سؤال پایانی این عدم هماهنگی که شما تأکید می‌کنید به خاطر تغییر دیدگاه‌ها و جناح‌بندی‌های سیاسی می‌تواند باشد؟

بنده چون سیاسی نیستم نمی‌توانم خیلی خوب راجع به این قضیه اظهارنظر کنم اما فکر می‌کنم ذات ما در کشور ایران از گذشته تا به الآن نسبت به هماهنگی نامأنوسیم و فکر نمی‌کنم عدم هماهنگی به خاطر حل نکردن موضوع باشد؛ البته جناح‌بندی تأثیر دارد حتی ما شاهد این موضوع هستیم که دو جناح همسو و یا حتی دو سازمان ‌که زیر مجموعه یک وزارتخانه هستند هم هماهنگی وجود ندارد این به دلیل این است که مدیران ما می‌خواهند یک اقدام سازنده را به نام خود مصادره کنند. امیدوارم شاهد تعامل بین اصلاح‌طلب‌ها و اصول‌گرایان برای حل مشکلات کشور باشیم.