مانع کودکیِ کودکانمان نشویم

سر و کله اپیدمی تک فرزندی در خانواده های ما از جایی پیدا شد که گمان کردیم با داشتن فقط یک کودک هم خودمان به عنوان والد سود می کنیم و می توانیم به موفقیت های تحصیلی و شغلی برسیم و هم فرزند یکی یک دانه مان مزه زندگی را می فهمد.

غافل از اینکه تک فرزندی معایبی دارد که به طور جدی می تواند مزایای آن را تحت تأثیر قرار بدهد. برای مثال افزایش حساسیت خانواده ها و سطح انتظارات آنها از کودک و ایجاد محدودیت های مشخص برای وی ممکن است زمینه های رشد شخصیتی اش را در آینده تحت تاثیر قرار دهد و او را با انواع اختلالات روحی و روانی رو به رو کند. برخی می گویند یکی از نتایج این وضعیت بهره مند نشدن کودکان از مقتضیات دوران طفولیت است؛ مساله ای که خود می تواند منشا آسیب هایی در فرد باشد.

با توجه به اهمیت این با «حمید فرزادی» روانشناس بالینی به گفت و گو نشستیم.

نسبت تک فرزندی و طفولیت متعارف
فرزادی در خصوص اهمیت کودکی کردن کودکان گفت: بر اساس تئوری های روان شناختی و حتی توصیه های علمای مذهبی، دوران کودکی جزو حساس ترین دوره های رشد محسوب می شود؛ به این خاطر که زیربنای شخصیت سالم یا یک شخصیت بیمارگونه در سنین کودکی پایه گذاری می شود. بنابراین ما به اصطلاح در ارزیابی سلامت روان و مسائل مرتبط با سلامت روان، اهمیت و توجه خاصی به دوران کودکی و رشد وی قائل می شویم.

مسلما بررسی شرایط روحی، روانی و امنیت کودک در سال های اولیه رشد نقش بسیار مهمی در مراحل بعدی سلامت روان دارد. یعنی می دانیم کسانی که در دوران نوجوانی و جوانی به احتمال زیاد دچار اضطراب، تشویش، افسردگی، وسواس و یا اختلالات مرتبط با فوبیا می شوند، کسانی هستند که دوران کوکی خود را تحت شرایط روانی خاصی گذارنده اند که نرمال و متعادل نبوده است.

نرمال و متعادل بودن به این مفهوم است که ما باید در آموزه های کودکانمان از افراط و تفریط جلوگیری کنیم. مسلما با افزایش خانواده های تک فرزندی و بالا رفتن سطح آموزش در جامعه، خانواده ها نیز تمایل به کمال گرایی پیدا کرده اند؛ به این معنا که از کودکانشان انتظار دارند از سنین بسیار پایین آموزش ها و مهارت های بسیار متنوعی را دریافت کنند که این امر به اصطلاح می تواند نوعی افراط در ارائه آموزش ها به کودکان باشد و شرایط روانی آنها را ناامن کند.
بنابراین شکل گیری یک وابستگی ناایمن و شکل گیری یک روابط عاطفی پایدار با والدین در ۵ سال اولیه زندگی نقش بسیار اساسی در سلامت روانی فرد در سال های بعدی دارد.

پیامدها کودکی نکردن کودکان
فرزادی در خصوص مضرات و پیامدهای کودکی نکردن کودکان گفت: اضطراب، شیوع مشکلات عاطفی و روانی در سنین بعدی که به صورت وسواس، فوبیا، اضطراب و افسردگی خودش را نشان می دهد از جمله مضرات و پیامدهای کودکی نکردن کودکان است.

فرزادی در خصوص اهمیت بازی های دوران کودکی گفت: بازی های دوران کودکی عموما بایستی در یک فضای متعامل با کودکان همسن و سال اتفاق بیافتد. این امر تاثیر بسیاری زیادی در فرایند اجتماعی شدن کودک دارد. ما باید مراقب باشیم که آموزش ها و به عبارتی کلاس هایی که برای کودکان در سنین پایین گذاشته می شود ممکن است مقداری بر اطلاعات و آگاهی های فرد اضافه کند ولی به همان میزان می تواند از مهارت های اجتماعی و مهارت های ارتباطی آنها کم کند. یعنی در عرصه هایی با کسانی مواجه می شویم که نمرات خوب تحصیلی دارند ولی از نظر اجتماعی و از نظر مهارت های بین فردی و مهارت هایی نظیر تاب آوری در کمترین سطح توانمندی هستند و آسیب پذیری های بسیار زیادی را ممکن است تجربه کنند.

بنابراین نوع کودکی کردن کودکان و ارتباط آنها با کودکان همسن خود در بازی هایی که بسیار ضروری است می تواند تامین کننده آموزش های تاب آوری مهارت های ارتباط و مهارت های اجتماعی باشد.
به همین خاطر به بسیاری از خانواده های تک فرزند توصیه می کنیم که حتما فرزند خود را در ارتباط با فرزندان دیگر قرار دهند و اگر امکان چنین امری نیست از مهد کودک ها و یا مراکزی استفاده کنند که کودکان می توانند با کودکان همسن خود و از جنس دختر و پسر تعامل برقرار کنند تا از جهات رشد روانی و جنسی سازگاری لازم را برای انطباق در سال های بعد پیدا کنند. یعنی ما می دانیم کودکانی که بصورت ایزوله بزرگ می شوند در سال های بعد احتمال آسیب در روابط زناشویی و ناسازگاری در روابط آنها بسیار زیاد می شود و می تواند توجیه کننده علل طلاق و بحران های دیگر شود.

فرزادی توصیه کرد: ابتدا خانواده در ارائه آموزش به فرزندانشان نباید عجله کنند. دوم خانواده ها باید سعی کنند روابط عاطفی، کلامی، لفظی و لمسی شان با کودک را ارتقا دهند. حتما فرزندانشان را در ارتباط با گروه همسن خود قرار دهند و اگر دور و بر خود فرزندی ندارند و یا با خانواده های دیگر ارتباطی ندارند حتما از مراکزی که کودکان همسن و سال آنها وجود دارد، استفاده کنند یا حتما از پارک ها و جاهایی که احتمال وجود داشتن کودکان همسن برای فرزندانشان وجود دارد، استفاده کنند تا از این طریق فضای تعامل بین کودکان فراهم شود.

این روان شناس بالینی در پایان گفت مسلما ما خانواده های تک فرزندی را توصیه نمی کنیم چرا که بودن خواهر و یا برادر در ساختار خانواده می تواند به رشد روانی افراد و خصوصا کودکان کمک کند.