ورود حکومت به موضوع حجاب اشتباه بزرگی است/ دولت نباید در حوزه افکار وعقاید مردم وارد شود

جامعه ایرانی – اعظم آهنگر جامعه‌شناس تاکید می‌کند: بعد از گذشت چهل سال از انقلاب رویکرد مردم نسبت به اعتقادات دینی درباره حجاب تغییر کرده است.

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی گزارشی را منتشر کرد مبنی بر اینکه ۶۰ تا ۷۰ درصد از زنان جامعه در گروه محجبه‌های عرفی بدحجاب با تعریف شرعی قرار دارند که از این میان ۱۰ تا ۱۵ درصد در وضعیت حاد و یا به عبارتی بدحجاب هنجارشکن بوده و سایر افراد در گروهی هستند که می‌توان آن‌ها را دارای حجاب عرفی و یا بدحجاب معمولی تلقی کرد.

در این گزارش تأکید شده است که تحصیلات رابطه معنادار و مثبتی با بد پوششی زنان دارد و با افزایش تحصیلات میزان حجاب زنان کاهش می‌یابد. دکتر اعظم آهنگر جامعه‌شناس و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با جامعه ایرانی به سؤالات و ابهامات این گزارش پاسخ داده است.

چقدر این آمار با واقعیت جامعه هم‌خوانی دارد؟

اگر بخواهیم این آمار را در سطح جامعه و شهر تهران بررسی کنیم، آنچه شواهد نشان می‌دهد صحت آن را تائید می‌کند. در شهرهای دیگر سندیتی برای آن وجود ندارد؛ زیرا اخیراً در سفری که به بیش از یک‌چهارم از ایران داشتم، غیر از یک شهر که رفتار هنجار شکنانه و اعتراض مدنی علیه حجاب داشتند در بقیه شهرها موردی را مشاهده نکردم.

رویکرد مردم به حجاب تغییر کرده است

گزارش مرکز پژوهش‌ها چه پیامی دارد؟

پیام این گزارش این است که بعد از گذشت چهل سال از انقلاب رویکرد مردم نسبت به اعتقادات دینی درباره حجاب تغییر کرده است. این تغییرات حکایت از این موضوع دارد که مردم به یک نتایج دیگری رسیده‌اند و آن تصوری که دولتمردان از حجاب برای جامعه ارائه کردند منفی است.

پیش‌بینی که در سالیان گذشته انجام شد این بود که همین‌طور که از جنگ تحمیلی گذر کنیم، مردم به سمت فرا مادی‌گرایی تمایل پیدا خواهند کرد. فرا مادی‌گرایی به‌نوعی زیبایی دوستی و تظاهر به زیبایی و علاقه به زیبایی بصری‏، علاقه به عرفان و عرفان‌های جدید، اعتقاد به کارگشا بودن علم در همه امور، اعتقاد به آزادی بیان و قلم و… است که در بین مردان و زنان شکل می‌گیرد.

امروزه نه‌تنها در ایران بلکه در سراسر جهان  پسرانی را مشاهده می‌کنیم که آرایش می‌کنند. این رفتارهای هنجار شکنانه دلیل جز این ندارد که افکار مردم دنیا از مادی‌گرایی به سمت فرامادیگرایی رفته است. پسران دیگر به کار اهمیت نمی‌دهند و کار را جوهر مرد تلقی نمی‌کنند و برای این موضوع ارزش خاصی قائل نیستند و با مثال‌هایی نظیر «کار مال تراکتور است» این ارزش مردانه را به سخره می‌گیرند.

آزادی و زیبایی‌شناسی و پوشش زیبا برای جوانان ارزش تلقی می‌شود

آیا شاهد تغییر باورها وارزش‌های جوانان هستیم؟

بله مسلماً باورها تغییر کرده است، آنچه برای جوانان ارزش تلقی می‌شود آزادی و زیبایی‌شناسی و پوشش زیبا است. دیگر مسائلی مثل صرفه‌جویی، کار و شغل یدی برای روزی حلال و پس‌انداز اهمیت ندارد. این موضوع حتی در معماری ساختمان‌ها و بناهای شهری هم نمود پیداکرده است.

درگذشته ساختمان‌ها انباری بزرگی داشتند که برای انبار کردن و پس‌انداز کردن ذخیره کردن مواد غذایی و مایحتاج روزمره در فصلی که ارزان در بازار یافت می‌شد، از آن استفاده می‌شد اما امروز انباری در آپارتمان‌ها یا وجود ندارد یا اگر هم باشد با متراژ خیلی پایین است؛ زیرا اول اینکه مواد غذایی و احتیاجات روزمره به فراوانی یافت می‌شود و همانند گذشته نیست که احساس و استرس دوران جنگ در مردم وجود داشته باشد. درزمان جنگ هم مسائل زیاد بود به خاطر دارم که در بازار شهر ما شش ماه یک عدد مایع ظرف‌شویی هم در بازار پیدا نمی‌شد و حتی در زمان تحریم کاغذ حین جنگ تحمیلی (سال ۶۳) دفتر چهل برگ ۲۵ ریال بود اما یک هفته بعد که تحریم کاغذ اعمال شد ۴۰ تومان شده بود، همین مسائل سبب ذخیره‌سازی و نگهداری وسایل موردنیاز درگذشته شد. دوم اینکه دغدغه و ذهنیت‌ها تغییر کرده است. امروزه نوع استرس‌هایی که مردم‌دارند بسیار متفاوت است.

آگاهی میزان حجاب را کاهش می دهد نه تحصیلات بالا

در این گزارش تأکید شده است که با افزایش تحصیلات میزان حجاب زنان کاهش می‌یابد، چقدر این موضوع صحت دارد؟

بهتر است بگوییم با بالا رفتن آگاهی زنان نسبت به مسائل روز جامعه میزان حجاب آنان نیز کاهش می‌یابد که البته تحصیلات نیز قسمتی از روند افزایش آگاهی مردم است. زنان در عرصه‌های اجتماعی حضور دارند و آگاهی‌های لازم را کسب می‌کنند. بهتر است بگوییم زنان تحصیل‌کرده دنیا را بیشتر از زنان با تحصیلات بالا می‌بینند و با افکار مردم دنیا بیشتر آشنا می‌شوند به‌خصوص آن‌ها که به کشورهای دیگر سفر می‌کنند در مقام مقایسه برمی‌آیند و جهان‌بینی‌شان تا حدی تغییر می‌کند که حجاب به‌عنوان نمادی از این جهان‌بینی تغییر می‌کند.

همچنین بر نفوذ پرقدرت افکار فمینیسم رادیکال تأکید می‌کنم. نباید از نفوذ فمینیسم رادیکال در بین زنان تحصیل‌کرده نیز غافل بود که حق مالکیت بر بدن را برای خودشان می‌دانند نه خداوند و در این راستا بسیاری رفتارها نظیر بی‌حجابی، سقط‌جنین و… را نیز مجاز می‌شمارند. در این میان و با این اوصاف ما شاهد عدم انعطاف‌پذیری در رویه حوزوی‌هایمان در نشان دادن چهره رحمانیت اسلام به جوانان و جذب ایشان به سمت دین رحمت نیز هستیم درواقع جذابیت‌های دین را برای جوانان و زنان خیلی خوب باز نکردند و نتیجه این شد که به سمت عرفان‌ها و رویکردها و نظریات جذاب‌تر جذب شدند.

مردم ایران دولت را مازاد بر افکار و رفتار خود می‌دانند

در بخشی دیگری از این گزارش به مداخله دولت در موضوع حجاب با محوریت گشت ارشاد، اشاره شد تنها ۳۵ تا ۴۵ درصد از افراد، موافق مداخله و ورود دولت به این شکل در این موضوع هستند. به نظر شما حکومتی شدن حجاب آسیب‌های بیشتری به بار نیاورد؟

ورود دولت به طور عام یعنی حکومت با محوریت گشت ارشاد در موضوع حجاب اشتباه بزرگی است. دولت نباید در حوزه افکار و عقاید مردم وارد شود. مردم ایران دولت را مازاد بر افکار و رفتار خود می‌دانند. این را تاریخ ایران به‌درستی نشان داده است. کتاب‌هایی مانند «تضاد دولت و ملت» کاتوزیان، هم بر این موضوع صحه می‌گذارند. در تاریخ ایران همیشه وقتی‌که مردم در حال زندگی کردن بودند دولت مانند یک باج‌گیر که مالیات می‌گیرد، بالای سر ملت ایستاده و آن‌ها را کنترل کرده است و هنگامی‌که مردم مورد یورش قرار می‌گرفتند تمامی دولت‌های پادشاهی ایران در جایگاه ضعف قرار داشتند و غیر از تاج‌وتخت به چیزی فکر نمی‌کردند. مردم همیشه در مقابل دولت بودند نه شانه‌به‌شانه دولت.

در ابتدای انقلاب چون مردم خودشان انقلاب کرده بودند و حکومتی را اولین بار خودشان برگزیده بودند؛ درواقع موافق دولت بودند و شانه‌به‌شانه دولت برای حفظ کشور تلاش می‌کردند تجلی آن را در جنگ هشت‌ساله دیدیم که چگونه همه ایران یک‌تن شدند و کمک کردند. اختلاف بین مردم و دولت از زمانی آغاز شد که دولتمردان به سمت فاصله‌گیری از مردم گام برداشتند. این شکاف هرسال زیادتر شد و باعث به وجود آمدن اختلاف طبقاتی بین مردم و همین‌طور مقابله با دولت شد. مردم دیگر شانه‌به‌شانه دولتمردان حرکت نکردند. امروز دقیقاً تحرکاتی که درگذشته‌های دور برای کشور اتفاق افتاد تکرار می‌شود و داریم از یک سوراخ دوباره گزیده می‌شویم.

پس با این اوصاف ضرورت تغییر رویکرد به مسئله حجاب بیش‌ازپیش حس می‌شود؟

بنده حقوق‌دان نیستم و بهتر است این موضوع را از یک وکیل مجلس یا حقوق‌دان بپرسید ولی ظاهراً منع قانونی در این مورد وجود دارد. این مسئله اگر در مجلس موردبررسی قرار گیرد یک مصوبه غیرشرعی محسوب می‌شود درصورتی‌که حجاب امری شرعی است. پس اگر مجلس و دولتمردان تصویب کنند که حجاب اجباری نیست به خاطر غیرشرعی بودن آن از سوی شورای نگهبان که مصوبات و قوانین تصویب‌شده در مجلس را با شرع اسلام مطابقت می‌دهد؛ رد خواهد شد. مگر اینکه تغییری در قسمت‌هایی از قانون اساسی ایجاد شود که این منطقی نخواهد بود.

قانون اساسی کشور ما یکی از مترقی‌ترین قوانین دنیاست، این را تمامی حقوقدان‌های کشور و دنیا به آن اذعان دارند اما اینکه چقدر این قانون اجرا می‌شود و روند اجرایی شدن آن خللی ایجاد می‌کنند؛ جای سؤال و بحث دیگری دارد که در این گفتگو نمی‌گنجد.

آیا اختیاری نبودن حجاب، چالش بزرگی است که نظام با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند؟

خیر چالش‌های بزرگ‌تری نظام دارد که اولین موضوع اقتصاد بیمار‏، فساد مالی و سازمان‌یافته، رشد آمار بیکاری و از در یک‌کلام معیشت مردم است که روزبه‌روز وضع بدتر می‌شود. اینکه وقتی از «اختیاری» و «اجباری» بودن حجاب سخن به میان می‌آید باید بررسی کرد که زنان چهل سال با پوشیدن مانتو و چادر یک سلیقه‌های پیدا کردند که پیش‌بینی می‌شود اگر روزی حجاب در کشور ما اختیاری شود با یک ناهنجاری وسیع در کج‌سلیقگی پوشش در جامعه روبرو خواهیم شد که حتی در عرف آزادترین کشورهای دنیا هم مصداق آن دیده نخواهد شد، واقعیت این است که اگر در کشور حجاب اختیاری شود بهترین حالت این است که پوشش‌های متنوع و حد و مرزدار برای زنان و دختران در چارچوب فرهنگ کشور به‌صورت قانونی مدون مشخص شود تا چالش‌های بزرگ بعد از اختیاری بودن حجاب را با موفقیت پشت سر گذاریم.